Mówi się o niej, że jest badaniem, które ratuje życie, ponieważ systematycznie wykonywana pozwala wykryć raka szyjki macicy na tak wczesnym etapie rozwoju, że jest niemal w pełni wyleczalny. Na czym polega cytologia? Jak często wykonywać cytologię? Jakie ma znaczenie w diagnostyce nowotworów?

Mówi się o niej, że jest badaniem, które ratuje życie, ponieważ systematycznie wykonywana pozwala wykryć raka szyjki macicy na tak wczesnym etapie rozwoju, że jest niemal w pełni wyleczalny. I pomyśleć, że cytologia nigdy nie powstałaby, gdyby nie jeden grecki lekarz, który pewnego dnia postanowił sprawdzić, czy…świnki morskie mają okres.

George N. Papanicolaou – ojciec cytologii

Doktor George N. Papanicolaou był profesorem Cornell Medical Center w Nowym Jorku oraz dyrektorem Papanicolaou Cancer Research Institute w Miami. Urodził się w 1883 roku na greckiej wyspie Eubea. Od dziecka był bardzo ciekawy świata i zafascynowany naukami przyrodniczymi. W 1899 rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Atenach. Marzył jednak o studiach przyrodniczych w Niemczech, czemu kategorycznie sprzeciwiał się ojciec (chciał, aby jego syn został lekarzem wojskowym). Zainspirowany przez Hertwiga, zoologa z Monachium, zaczął interesować się tematyką determinacji płci. Chciał wiedzieć, co sprawia, że potomstwo rodzi się samcem lub samicą. Następnie udało mu się otrzymać posadę asystenta na oddziale patologicznym jednego z nowojorskich szpitali. Tam odrodziło się w nim pragnienie poznania tajemnicy determinacji płci. Ostatecznie dostał pozwolenie na prowadzenie badań na świnkach morskich.

W tamtych czasach powszechnie uważano, że te małe zwierzątka nie mają menstruacji. W toku badań Papanicolaou odkrył jednak, że nie jest to prawda. Świnki morskie mają menstruację, ale trwa ona krótko i jest ledwo zauważalna. Przy okazji w śluzie z ich pochwy trafił na komórki, które ulegały cyklicznym zmianom. Grecki lekarz zastanawiał się, czy może mieć to związek z procesami, jakie zachodzą w macicy i w jajnikach i czy na tej podstawie można przewidzieć, jak będzie wyglądała ruja u tych zwierząt.

Tym sposobem George N. Papanicolaou, człowiek, który nigdy specjalnie nie interesował się ginekologią (przynajmniej na początku), przeprowadzał pierwsze wymazy z pochwy. Wtedy oczywiście jeszcze nie wiedział, jak wielkiego dokonał odkrycia. W jego głowie zrodziło się jednak pytanie, czy podobne wymazy mógłby pobierać także od kobiet. Swoje badania zaczął przeprowadzać na żonie, późnej dostał pozwolenie na pobranie kilku wymazów od pacjentek jednego z nowojorskich szpitali położniczych. Kilka miesięcy później, po wykonaniu niezliczonej ilości rozmazów, w jednym z nich po raz pierwszy dostrzegł komórki nowotworowe. Próbkę pobrał od młodej i na pierwszy rzut oka zupełnie zdrowej kobiety. Oczywiście podzielił się swym odkryciem ze środowiskiem medycznym. Grupa ginekologów zaczęła więc przeprowadzać badania wszystkimi dostępnymi wówczas metodami, jednak nie udało im się potwierdzić wyników uzyskanych przez Papanicolaou. Grecki lekarz był jednak pewien, że nie popełnił błędu. I słusznie, bo już później u kobiety rzeczywiście stwierdzono zmiany nowotworowe na szyjce.

Dziś już wiemy, że nowotwór szyjki macicy może rozwijać się wiele lat, zanim na dobre stanie się widoczny, ale nad tym, czy tak jest George N. Papanicolaou zastanawiał się do końca swoich dni.

Zobacz też: Profilaktyka – najlepsza przyjaciółka kobiety

Na czym polega cytologia?

Cytologia jest badaniem całkowicie bezpiecznym, bezbolesnym i trwa zaledwie krótką chwilę. Przeprowadza się ją w gabinecie ginekologicznym podczas rutynowej wizyty. Najpierw pacjentka siada na fotelu. Następnie lekarz zakłada wziernik i przy pomocy specjalnej szczoteczki pobiera komórki nabłonka szyjki macicy. Tak pozyskany materiał trafia na szkiełko, jest barwiony i oglądany pod mikroskopem.

Raz na 3 lata, a może co rok? Jak często wykonywać cytologię?

Co do tego, jak często powinno się robić badanie cytologiczne nie ma jasnych wytycznych. Większość ginekologów jest zdania, że najlepiej wykonywać je raz do roku, począwszy od 18-20 roku życia. Z kolei Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) zaleca cytologię raz na 3 lata wszystkim kobietom między 25. a 59 rokiem życia i tak też ją refunduje. Pacjentka, która chciałaby zrobić cytologię przed upływem 3. lat musi zapłacić za nią z własnej kieszeni. Jeszcze innego zdania są eksperci z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. W wytycznych PTGiP znajdziemy informację, że badanie to można wykonywać nawet raz na 5 lat, pod warunkiem, że wcześniejsza cytologia oraz badanie w kierunku HPV są prawidłowe.

Nie jest prawdą, że cytologii nie wykonuje się u kobiet, które jeszcze nie współżyły. Owszem, za większość raków szyjki macicy odpowiada wirus brodawczaka ludzkiego, którym zarażamy się głównie przez kontakty seksualne, zatem ryzyko wystąpienia tego nowotworu  u dziewicy jest niewielkie, ale nie wykluczone. Dlatego lekarz nie powinien odmawiać takiej pacjentce wykonania cytologii – u dziewicy można ją wykonać, tylko przy użyciu nieco mniejszego wziernika.

Cytologia – jakie ma znaczenie w diagnostyce nowotworów?

Ogromne! Pozwala bowiem wykryć stany przednowotworowe i nowotworowe szyjki macicy na bardzo wczesnym etapie rozwoju, zanim u pacjentki pojawią się jakiekolwiek objawy. Cytologia służy także do wykrywania innych zmian w obrębie szyjki macicy, w tym stanów zapalnych i nadżerek. Ponadto badanie cytologiczne stwierdzi  obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), czyli wirusa stanowiącego główny czynnik rozwoju raka szyjki macicy, choć – jego typ określi wyłącznie badanie genetyczne.

Czytaj: Przechytrzyć raka, czyli kilka słów o diagnostyce nowotworu szyjki macicy 

Cytologia płynna (LBC) – bardziej czuła od tradycyjnej

Nową techniką wykonywania przesiewowych badań w kierunku raka szyjki macicy jest tzw. cytologia płynna. Różni się ona od tradycyjnej tym, że materiał pobiera się na specjalne płynne podłoże, a nie przenosi i rozmazuje na szkiełku. Udowodniono, że cytologia płynna jest czulsza i dokładniejsza od klasycznej. Przede wszystkim pozwala uzyskać większą liczbę lepszej jakości komórek do analizy mikroskopowej. Ponadto pobrany materiał można od razu wykorzystać do innych badań, np. badania genetycznego w kierunku HPV albo CINtec PLUS Cytology.

Czy cytologia wymaga przygotowań?

Tak, do badania cytologicznego kobieta musi się nieco przygotować. Przede wszystkim na 4 dni przed pobraniem wymazu nie powinna przyjmować żadnych leków dopochwowych, a 2 dni przed pobraniem zażywać długich kąpieli. Konieczna jest również 2-dniowa wstrzemięźliwość seksualna. Ponadto cytologii nie wykonuje się w trakcie miesiączki oraz podczas występowania krwawień kontaktowych. Najlepiej przeprowadzić ją między 10. a 20. dniem cyklu.

Cytologia – interpretacja wyniku

W laboratorium rozmaz oceniany jest pod kątem  obecności w komórek nienabłonkowych (erytrocytów, limfocytów, komórek zapalnych, martwiczych i resztek cytoplazmy). Wynik badania cytologicznego opisuje się w systemie Bethesda. Według tej klasyfikacji obraz cytologiczny może zostać uznany za: 

• Prawidłowy

• LSIL (ang. low-grade squamous intraepithelial lesion) – śródnabłonkowe zmiany dysplastyczne małego stopnia – odpowiednik CIN I

• HSIL (ang. high-grade squamous intraepithelial lesion) – śródnabłonkowe zmiany dysplastyczne dużego stopnia – odpowiednik CIN II i CIN III

Pamiętajmy, że interpretacji wyników może dokonać jedynie lekarz. No dobrze, a czy nieprawidłowy wynik badania cytologicznego zawsze będzie oznaczał raka szyjki macicy? Nie! Równie dobrze może mieć to związek ze stanem zapalnym lub infekcją grzybiczą.

Reasumując, cytologia jest kluczowym elementem profilaktyki przeciwnowotworowej. Potrafi wykrywać stany przednowotworowe i nowotworowe szyjki macicy na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Choć Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje badanie cytologiczne raz na 3 lata, większość lekarzy zaleca, aby kobiety wykonywały je raz do roku.