FRAX - zespół łamliwego chromosomu X
Najczęstsza przyczyna występowania genetycznie uwarunkowanej niepełnosprawności intelektualnej.
Interesuje Cię koszt badania genetycznego FRAX?
Zapoznaj się z cennikiem lub skontaktuj z naszą infolinią!
O FRAX’ie
Zespół łamliwego chromosomu X (ang. fragile X syndrome – FRAX) związany jest z wystąpieniem dynamicznej mutacji w genie FMR1, która powoduje zahamowanie jego ekspresji, a w konsekwencji brak syntezy białka FMRP. Aktywność białka FMRP jest szczególnie istotna dla procesu plastyczności synaptycznej. Jego deficyt prowadzi do zaburzeń rozwoju mózgu, problemów z pamięcią i uczeniem się, zaburzeń uwagi, nadmiernej pobudliwości, upośledzenia funkcji poznawczych oraz zaburzeń ze spektrum autyzmu. Zespół łamliwego chromosomu X może być również przyczyną przedwczesnego wygasania czynności jajników, co prowadzi do niepłodności u kobiet.
Najczęściej zadawane pytania
dotyczące zespołu łamliwego chromosomu X
Zespół łamliwego chromosomu X (ang. Fragile X Syndrome – FRAX) jest chorobą o podłożu genetycznym i stanowi najczęstszą rodzinną postać niepełnosprawności intelektualnej. Występuje z częstotliwością 1:4000 – 1:6000 urodzeń płci męskiej i jest spowodowana mutacją w genie FMR1 położonym na chromosomie X. Białko kodowane przez ten gen – FMRP – odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju synaps, czyli połączeń między neuronami. Jego brak upośledza więc dojrzewanie komórek nerwowych, co u chorego objawia się zaburzeniami funkcji poznawczych (niepełnosprawność intelektualna w stopniu od lekkiego do ciężkiego) oraz zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Ponadto u osób dotkniętych zespołem łamliwego chromosomu X można zaobserwować:
- odstające uszy
- wydatne czoło
- wąską podłużną twarz
- nadmierną ruchomość w stawach międzypaliczkowych
- powiększenie jąder (u mężczyzn po okresie pokwitania)
- płaskostopie
- zaburzenia napięcia mięśniowego
Częstsze występowanie zespołu FRAX u chłopców niż u dziewczynek ma związek z położeniem genu FMR1 na chromosomie X. Jak wiadomo, kobiety mają po dwa chromosomy X w kariotypie (46, XX), natomiast mężczyźni posiadają jeden chromosom X oraz jeden Y (46, XY). U kobiety zawsze pozostaje więc jeden prawidłowy chromosom X, z prawidłowo kodującym białko genem FMR1. Dlatego też u osób płci żeńskiej objawy zespołu występują rzadziej oraz są łagodniejsze. Mężczyźni natomiast nie dysponują drugim chromosomem X, na którym znajdowałaby się prawidłowa kopia genu, dlatego choroba będzie się u nich ujawniała częściej i będzie ją charakteryzował cięższy przebieg.
Koszt badania genetycznego w kierunku zespołu łamliwego chromosomu X wynosi 350 zł.
Przyczyną powstania zespołu FRAX jest obecność dynamicznej mutacji w genie FMR1, która hamuje ekspresję tego genu i skutkuje brakiem białka FMRP za dojrzewanie komórek nerwowych i plastyczność synaps.
Tak, zespół łamliwego chromosomu X jest chorobą dziedziczną i dziedziczy się ją w sposób dominujący sprzężony z chromosomem X. W praktyce taki typ dziedziczenia oznacza, że heterozygotyczne chora matka przekazuje uszkodzony gen z 50% prawdopodobieństwem zarówno swoim synom, jak i córkom, z kolei chory ojciec przekazuje uszkodzony gen wszystkim swoim córkom, ale żadnemu synowi.
Badanie genetyczne szczególnie wskazane jest w przypadku dzieci, u których występują:
- zaburzenia ze spektrum autyzmu (opóźnienie rozwoju mowy, unikanie kontaktu wzrokowego, niechęć do zabawy z innymi dziećmi, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, np. dotyk)
- niepełnosprawność intelektualna (zaburzenia procesów poznawczych oraz zaburzenia zdolności uczenia się)
- cechy dysmorfii (pociągła twarz, odstające uszy, uwypuklone czoło)
Ponieważ zespół łamliwego chromosomu X jest chorobą dziedziczną i może być przekazywany z pokolenia na pokolenie, poradnictwem genetycznym powinni być objęci także członkowie rodziny chorego.
Zespół łamliwego chromosomu X – przyczyny powstawania
Zespół łamliwego chromosomu X jest spowodowany zbyt dużą liczbą powtórzeń trójnukleotydowych CGG w nieulegającym translacji odcinku 5’ genu FMR1. Zdrowy człowiek ma takich powtórzeń od 6 do 45. Liczba powtórzeń od 45 do 54 jest tzw „szarą strefą”. U bezobjawowych nosicieli liczba ta wynosi między 55 a 200 powtórzeń trypletów. Jest to tzw. premutacja. Gdy liczba powtórzeń trójnukleotydowych CGG przekracza 200 mamy do czynienia z pełną mutacją, która wiąże się z wystąpieniem szeregu zaburzeń.
Objawy kliniczne FRAX
Zespół łamliwego chromosomu X jest chorobą genetyczną sprzężoną z chromosomem X. Ponieważ u osobników płci męskiej występuje tylko jeden chromosom X, objawy kliniczne FRAX u mężczyzn są bardziej nasilone niż u kobiet.
Zespół łamliwego chromosomu X u pacjentów płci męskiej objawia się m.in.:
- opóźnieniem rozwoju fizycznego i mowy
- obniżonym napięciem mięśniowym
- zaburzeniami sensorycznymi
- cechami autystycznymi
- umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej
- trudnościami w nauce
- stereotypią ruchową
- nadpobudliwością
- zaburzeniami zachowania
- zaburzeniami koncentracji uwagi
- dużymi, odstającymi małżowinami usznymi
- wydłużoną, wąską twarzą
- powiększeniem jąder po okresie pokwitania
- nadmierną wiotkością stawów międzypaliczkowych rąk
- płaskostopiem
- gładką, aksamitną skórą
- padaczką
Z kolei kobiety, będące nosicielkami pełnej mutacji, wykazują znacznie łagodniejsze objawy. Najczęściej są to:
- lekka niepełnosprawność intelektualna
- trudności w nauce
- zaburzenia emocjonalne
- depresja, niepokój, lęk
- nieznacznie wydłużona twarz
- powiększone małżowiny uszne
- przedwczesne wygasanie funkcji jajników
- niepłodność
Zespół łamliwego chromosomu X diagnozuje się za pomocą testów genetycznych. W Laboratorium Genetycznym Gyncentrum wykorzystujemy nowoczesne metody z zakresu biologii molekularnej. Prescreening FRAX opiera się na amplifikacji genomowego DNA w reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR). Badanie wykrywa liczbę powtórzeń trypletów CGG w nieulegającym translacji regionie 5 ’genu FMR1.
Kto powinien wykonać badanie genetyczne w kierunku FRAX?
- Kobiety, u których wystąpiło przedwczesne wygasanie funkcji jajników
- Kobiety bezskutecznie starające się o dziecko
- Kobiety odkładające w czasie decyzję o posiadaniu potomstwa
- Osoby planujące potomstwo
- Dzieci z objawami ze spektrum autyzmu
- Pacjenci, u których wystąpiły symptomy opóźnienia intelektualnego, tj.: nadmierna ruchliwość, niskie IQ, zaburzenia zachowania, zmiany w wyglądzie zewnętrznym charakterystyczne dla FRAX
- Osoby w rodzinie, u których potwierdzono występowanie nosicielstwa wadliwego genu FMR1 lub gdy u jakiegoś członka rodziny występują niepokojące objawy
Zespół łamliwego chromosomu X jest chorobą dziedziczną. W związku z tym, że do rozwoju niekorzystnych zaburzeń dochodzi na przełomie kilku pokoleń, poradnictwem genetycznym powinna zostać objęta nie tylko osoba chora, ale również cała jej rodzina.
Dlaczego warto wykonać badanie w kierunku nosicielstwa wadliwego genu FMR1?
- Poznasz ewentualną przyczynę niewydolności jajników
- Świadomie zaplanujesz moment starań o dziecko
- Dowiesz się, czy Twoje problemy z poczęciem dziecka wynikają z uwarunkowań genetycznych
- Poznasz przyczynę zaburzeń rozwoju swojego dziecka
- Lekarz będzie mógł ocenić ryzyko urodzenia dziecka z FRAX w przyszłości
- Ty oraz członkowie Twojej rodziny zostaną objęci poradnictwem genetycznym
Gdzie wykonać badanie w kierunku FRAX?
Zapraszamy na badanie genetyczne w kierunku zespołu łamliwego chromosomu X. Wykonasz je wKlinikach Gyncentrum w Katowicach, Krakowie, Bielsku-Białej, Częstochowie, Lublinie, Poznaniu, Warszawie oraz Wrocławiu. Zapraszamy!
Interesuje Cię koszt badania genetycznego FRAX?
Zapoznaj się z cennikiem lub skontaktuj z naszą infolinią!