Endokrynologia rozrodu

Hormonalne zaburzenia płodności można leczyć. Terapia polega zwykle na stosowaniu preparatów zawierających potrzebne hormony. Są one podawane w tabletkach lub zastrzykach. Leczenie hormonalne musi być stosowane przynajmniej przez kilka miesięcy. W jego trakcie kilkukrotnie wykonywać trzeba badania, aby sprawdzić, czy terapia skutkuje. U większości par leczenie hormonalne przynosi efekty, co prowadzi do powitania na świecie wymarzonej pociechy.

Specjaliści twierdzą, że 30-40% przypadków niepłodności spowodowanych jest zaburzeniami hormonalnymi. Układ hormonalny kobiety odpowiedzialny jest m.in. za prawidłowe funkcjonowanie jajników oraz wydzielanie substancji potrzebnych do zagnieżdżenia się zarodka i utrzymania ciąży. Problemy z prawidłowym funkcjonowaniem układu hormonalnego dotyczą kobiet w każdym wieku. Badania hormonalne są zatem pierwszym krokiem w diagnostyce niepłodności kobiety.

Podstawowa diagnostyka hormonalna opiera się na ocenie stężenia następujących hormonów:

• FSH (hormon folikulotropowy) i LH (hormon luteinizujący) – są to hormony wytwarzane przez przysadkę mózgową. Ich zadaniem jest stymulowanie dojrzewania komórki jajowej oraz rozwój ciałka żółtego niezbędnego do utrzymania ciąży.
• Estradiol – hormon ten reguluje cykle miesiączkowe u kobiet i rozwój ich narządów płciowych. Jego odpowiedni poziom warunkuje utrzymanie ciąży.
• Progesteron – główną funkcją tego hormonu jest przygotowanie śluzówki na przyjęcie zarodka oraz utrzymanie ciąży. Jego niewłaściwe stężenie prowadzić może do zaburzeń owulacji i niewydolności jajników.
• Prolaktyna – hormon ten stymuluje ciałko żółte do produkcji progesteronu. Jej nadmiar nazywa się hiperprolaktynemią.
• TSH (hormon tarczycy) – niedobór tego hormonu prowadzi do niedoczynności tarczycy. Jest to choroba, która objawiać może się zaburzeniami cyklu miesiączkowego, co prowadzi do zaburzeń owulacji.
• AMH (hormon antymüllerowski) – jest on wskaźnikiem kobiecej rezerwy jajnikowej. Im mniejsza jest owa rezerwa, tym mniejsze są nasze szanse na zajście w ciążę. U zdrowych kobiet poziom AMH powinien spadać wraz z wiekiem. Wykonanie tego badania pozwala również zdiagnozować takie schorzenia jak zespół policystycznych jajników (PCOS) czy przedwczesne wygasanie czynności jajników.

Wśród najczęstszych problemów natury hormonalnej powodujących niepłodność lub obniżoną płodność u kobiety są:

• Zaburzenia owulacji – bez jajeczkowania zapłodnienie nie jest możliwe. Powinno pojawić się ono w każdym cyklu miesiączkowym, konkretnie na 14 dni przed spodziewaną miesiączką. Niestety nie zawsze do techo dochodzi. Zaburzenia owulacji mogą mieć różne przyczyny. Najczęściej są one spowodowane zespołem policystycznych jajników i chorobami tarczycy. Problem ten dotyczy tak wielu kobiet, że problemy z owulacją są najczęściej diagnozowanym hormonalnym zaburzeniem płodności.
• Zespół policystycznych jajników (ang. PCOS – Polycystic Ovarian Syndrome) – jest to jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń w endokrynologii rozrodu. W przebiegu tej choroby jajniki kobiety produkują komórki jajowe, ale nie wydostają się one do jajowodu. W konsekwencji owulacja nie występuje w każdym cyklu miesiączkowym, co znacznie utrudnia zajście w ciążę.
• Hiperprolaktynemia, czyli podwyższony poziom prolaktyny. Stan ten prowadzi m.in. do zaburzeń cyklu miesiączkowego, braku owulacji i niewydolności ciałka żółtego.
• Niedoczynność tarczycy – jest to choroba, która objawiać może się zaburzeniami cyklu miesiączkowego, co prowadzi do zaburzeń owulacji.
• Przedwczesne wygasanie czynności jajników/obniżona rezerwa jajnikowa – jest to schorzenie spowodowane małą liczbą pęcherzyków jajnikowych. Powoduje to zaburzenie cykli miesiączkowych, które w większości przypadków są bezowulacyjne.
• Niewydolność przysadki – przysadka jest gruczołem produkującym hormony wpływające na płodność (prolaktyna, LH, FSH). Jej niewydolność może znacznie obniżyć stężenie owych hormonów, co prowadzi do problemów z zajściem w ciążę.
• Zespół hipoandrogenowy, czyli schorzenie spowodowane zbyt wysokim poziomem androgenów. Prowadzi ono do zaburzeń cyklu miesiączkowego i problemów z owulacją.

Hormony u mężczyzn odpowiedzialne są za spermatogenezę, czyli proces powstawania i dojrzewania męskich komórek rozrodczych – plemników. Zaburzenia równowagi hormonalnej zwykle są wynikiem niewydolności układu podwzgórzowo-przysadkowego, który reguluje wydzielanie hormonów istotnych dla produkcji plemników przez jądra.

Przyczyną zaburzeń układu hormonalnego u mężczyzn mogą być:

• Zaburzenia w wydzielaniu gonadotropiny – hormonu odpowiedzialnego za stymulację syntezy testosteronu i wytwarzanie plemników.
• Zaburzenia w produkcji przez przysadkę mózgową wystarczającej ilości hormonu luteinizującego (LH) odpowiedzialnego za produkcję testosteronu oraz hormonu folikulotropowego (FSH) odpowiedzialnego za przebieg spermatogenezy. Niski poziom LH i FSH prowadzi do zatrzymania rozwoju plemników, a także stopniowego zaniku komórek plemnikowych w jądrach.
• Komórki Leydiga, produkujące testosteron, nie reagują na obecność hormonu luteinizującego.
• Inne hormony zaburzające gospodarkę hormonów płciowych mężczyzny.

Problemy te mogą prowadzić do takich zaburzeń jak:

• Hiperprolaktynemia, czyli podwyższone stężenie prolaktyny we krwi mężczyzny. Jest to hormon produkowany przez przysadkę mózgową. Hiperprolaktynemia u mężczyzn może powodować wtórną niewydolność jąder, co prowadzi do zmniejszenia produkcji plemników, zaburzeń erekcji i spadku libido.
• Niedoczynność tarczycy spowodowana niedoborem hormonu TSH. Schorzenie to obniża jakość nasienia i zaburza erekcję. Jest to jedno z najczęstszych hormonalnych zaburzeń płodności u mężczyzn.
• Wrodzony przerost nadnerczy, czyli narządów produkujących hormony odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie organizmu (kortyzol, aldosteron, androgeny). Schorzenie to powoduje małą ilość i zmniejszoną ruchliwość plemników w nasieniu mężczyzny.

Zaburzenia równowagi hormonalnej u mężczyzn często są przyczyną obniżonej płodności lub niepłodności u mężczyzn. Ważne jest zatem wczesne wykrycie nieprawidłowości, zanim zmiany okażą się nieodwracalne np. gdy komórki plemnikowe zanikną przed rozpoczęciem leczenia.