U ok. 15% niepłodnych mężczyzn i 10% niepłodnych kobiet przyczyną problemów z zajściem w ciążę są zaburzenia genetyczne, zarówno na poziomie całych chromosomów jak i pojedynczych genów. Czym jest tzw. niepłodność genetyczna i jaki sposób się ją rozpoznaje? O tym wszystkim przeczytasz w naszym najnowszym artykule.
U ok. 15% niepłodnych mężczyzn i 10% niepłodnych kobiet przyczyną problemów z zajściem w ciążę są zaburzenia genetyczne, zarówno na poziomie całych chromosomów jak i pojedynczych genów. Z tego powodu badania DNA powinny być nieodłącznym elementem diagnostyki wszystkich par bezskutecznie starających się o potomstwo. Czym jest tzw. niepłodność genetyczna i jaki sposób się ją rozpoznaje? O tym wszystkim przeczytasz w naszym najnowszym artykule.
Niepłodność to problem o wielu przyczynach!
Niepłodność od zawsze towarzyszyła człowiekowi, jednak na przestrzeni ostatnich dekad skala tego zjawiska wydaje się drastycznie rosnąc. Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia około 60-80 milionów par na świecie jest stale lub tymczasowo dotkniętych problemem niepłodności. Często my sami dokładamy do niej swoją „cegiełkę”. Jak? Nie przestrzegając zasad zdrowego trybu życia. Alkohol, papierosy, tłuste jedzenie, stres i brak ruchu, a do tego postępujące zanieczyszczenie środowiska. To główne przyczyny trudności z poczęciem dziecka wśród par w wieku prokreacyjnym. Trzeba jednak pamiętać, że płodność nie zawsze zależy od naszego trybu życia, a problemów z nią nie zawsze da się uniknąć. Tak jest właśnie w przypadku niepłodności uwarunkowanej genetycznie, która poza trudnościami z zajściem w ciąże może uniemożliwić także jej donoszenie.
Obecnie niepłodność genetyczną uznaje się za jedną z najistotniejszych spośród wszystkich znanych przyczyn niepłodności. Nie tylko z uwagi na jej wysoką częstotliwość, ale również ze względu na to, że nie zależy od nas i stosunkowo trudno się ją leczy. Oczywiście z uwagi na odmienną budowę i funkcjonowanie układu rozrodczego niepłodność o podłożu genetycznym inaczej będzie się objawiać u pań, a inaczej u panów.
Niepłodność genetyczna – jak objawia się u kobiet?
W przypadku kobiet mogą o niej świadczyć nieprawidłowości w budowie narządów rodnych, dysfunkcja jajników i związany z nią pierwotny brak miesiączki, zbyt wczesne wygaśnięcie funkcji jajników, a także opóźnienie (lub brak) rozwoju trzeciorzędowych cech płciowych (płaska klatka piersiowa, brak typowych dla kobiet proporcji w budowie ciała itp.). Na genetyczną niepłodność mogą wskazywać również nawracające poronienia.
Niepłodność genetyczna – jak objawia się u mężczyzn?
U mężczyzn genetyczną przyczynę niepłodności podejrzewa się przede wszystkim przy ciężkiej oligospermii lub azoospermii, czyli całkowitym braku plemników w ejakulacie. Nawracające poronienia u partnerki albo wrodzone nieprawidłowości w budowie narządów rodnych także mogą towarzyszyć niepłodności o podłożu genetycznym.
Problemy z płodnością? Warto odwiedzić genetyka!
Niepłodność, tak samo jak każdy inny problem zdrowotny, wymaga szybkiej diagnostyki i odpowiedniego leczenia. Obecnie wiele par zdaje już sobie sprawę, że trudności z poczęciem dziecka mogą być wynikiem zaburzeń genetycznych, ale z wizytą w poradni genetycznej jednak zwlekają. Świadomość, że któreś z partnerów mogłoby być nosicielem mutacji w DNA jest zbyt paraliżująca. Tymczasem podczas wizyty w poradni niepłodna para może usłyszeć odpowiedzi na wiele nurtujących pytań. Lekarz genetyk potrafił odpowiednio pokierować całą diagnostyką genetyczną – nie tylko zlecając badania, a również wnikliwie interpretując ich wyniki.
Badanie kariotypu – obowiązkowe dla obojga
Kariotyp jest właściwym dla każdego organizmu zestawem chromosomów znajdujących się w komórkach ciała. Chromosomy te mają określoną liczbę oraz budowę i to w nich zapisana jest informacja o funkcjonowaniu organizmu. Zdrowy człowiek ma w swoich komórkach 46 chromosomów. Są one pogrupowane w pary (jeden chromosom z każdej pary pochodzi od matki, a drugi od ojca). Niestety nie zawsze ich liczba jest taka, jak być powinna. Czasem dochodzi do aberracji chromosomowej, czyli liczbowej lub strukturalnej zmiany w obrębie chromosomów. Przykładem aberracji liczbowej jest zespół Turnera, zespół Klinefeltera czy zespół Downa. Z kolei aberracją strukturalną będą wszelkiego rodzaju delecje, insercje czy też translokacje. Z tymi ostatnimi, szczególnie z translokacją robertsonowską, spotykamy się właśnie u niepłodnych par.
Ocenić stan chromosomów (ich liczbę, budowę) możemy przy pomocy klasycznej cytogenetyki (klasyczne badanie kariotypu) albo przy pomocy bardziej dokładnej porównawczej hybrydyzacji genomowej, czyli badania CGH. Badanie kariotypu wykonuje się przede wszystkim u niepłodnych par, ale także u dziewczynek z niskorosłością (gdy lekarz podejrzewa zespół Turnera), chłopców z zaburzeniami dojrzewania (gdy lekarz podejrzewa zespół Klinefeltera) oraz dzieci z niepełnosprawnością intelektualną.
Czytaj więcej: Badanie kariotypu w leczeniu niepłodności
Badanie genu CFTR – dla niej i dla niego
Genetyczne przyczyny niepłodności są bardzo zróżnicowane. Poza aberracjami chromosomowymi przyczyną problemów z zajściem w ciążę lub jej donoszeniem mogą być także defekty na poziomie molekularnym, czyli na poziomie pojedynczych genów. Przykładem takiej mutacji genetycznej może być mutacja odpowiedzialna za rozwój mukowiscydozy, czyli mutacja genu CFTR. Do tej pory opisano już ok. 1000 różnych polimorfizmów w obrębie tego genu. Cześć z nich rzeczywiście odpowiada za klasyczną mukowiscydozę, część za tzw. choroby CFTR-zależne, w tym azoospermię obstrukcyjną. U mężczyzn będących nosicielami tej mutacji bardzo często stwierdza się wrodzony brak nasieniowodów lub ich niedrożność. Może ona także zahamować dojrzewanie plemników, wywołać patologię najądrza lub pęcherzyków nasiennych. Badanie DNA na obecność mutacji w genie CFTR zaleca się także niepłodnym kobietom, u których może ona doprowadzić do niedrożności jajowodów oraz wtórnego zaniku miesiączki.
Analiza regionu AZF na chromosomie Y – tylko dla mężczyzny
W regionie AZF położone są geny kodujące białka, które uczestniczą w produkcji plemników. W jego obrębie najczęściej dochodzi do mikrodelecji, czyli ubytku bardzo niewielkiego fragmentu chromosomu. Ma ona charakter dziedziczny (przechodzi z ojca na syna) i występuje u ok. 5-15% mężczyzn z azoospermią lub ciężką oligospermią.
Badanie genów F5 i F2 – tylko dla kobiet
Warto pamiętać, że niepłodność to nie tylko problem z zajściem w ciążę, ale też jej donoszeniem. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego każda kobieta, której zdarzyło się stracić ciążę powinna mieć przeprowadzony wywiad w kierunku trombofilii wrodzonej, czyli genetycznej predyspozycji do zakrzepicy. Jest ona związana mutacją Leiden w genie F5 kodującym czynnik V układu krzepnięcia krwi. Mutacja ta sprzyja powstawaniu zmian zakrzepowo-zatorowych w naczyniach. Ponadto może doprowadzić zahamowania wzrostu płodu, a nawet jego obumarcia czy poronienia. Drugą częstą przyczyną zakrzepicy i związanego z nią większego ryzyka utraty ciąży jest mutacja genu F2 kodującego protrombinę.
Czytaj też: Trombofilia przyczyną niepłodności i poronień
Badanie genu FMR1 – dla kobiet z przedwczesnym wygasaniem funkcji jajników
Mutacja genu FMR1 odpowiada za występowanie zespołu łamliwego chromosomu X. Zespół ten uznawany jest obecnie za najczęstszą dziedziczną przyczynę niepełnosprawności intelektualnej, a u kobiet dodatkowo może wiązać się z przedwczesnym wygasaniem funkcji jajników. Badanie genetyczne w kierunku łamliwego chromosomu X polega na analizie fragmentu genu FMR1 w obrębie eksonu 1. Znajduje się tam charakterystyczna sekwencja składająca się ze zmiennej liczby powtórzeń nukleotydów CGG. Liczba tych powtórzeń powinna wynosić od 6 do 59. Jednak u pacjentek z przedwczesnym wygasaniem funkcji jajników jest ona zwiększona i wynosi między 55 a 200. Mamy więc do czynienia z tzw. premutacją.
Badania preimplantacyjne dla par przystępujących do in vitro
Badania preimplantacyjne to badania, których celem jest wykrycie wad genetycznych u zarodków przed ich umieszczeniem w macicy. Materiał genetyczny jest sprawdzany zarówno pod kątem aberracji chromosomowych jak i defektów w pojedynczych genach. Dzięki temu do transferu wybierane są wyłącznie zarodki pozbawione wad genetycznych i mające największe szanse na prawidłowy rozwój. Diagnostyka preimplantacyjna ma szczególne znaczenie w przypadku par, u których jeden z partnerów posiada translokację w chromosomach lub obydwoje partnerzy są bezobjawowymi nosicielami choroby monogenowej. Wówczas istnieje duże ryzyko, że dziecko będzie obciążone wadą genetyczną lub ciąża zakończy się poronieniem.
Reasumując, niepłodność bardzo często ma podłoże genetyczne. Defekty pojedynczych genów jak i całych chromosomów mogą utrudnić kobiecie zajście w ciążę lub nie pozwolić jej tej ciąży utrzymać. Dlatego badania genetyczne powinny być nieodłącznym elementem diagnostyki wszystkich par bezskutecznie starających się o dziecko.
