Od 12 miesięcy bezskutecznie staracie się o dziecko? Pora, aby udać się na wizytę do specjalisty. Być może jesteście jedną spośród 1,5 mln par w Polsce dotkniętych problemem niepłodności. Jak wygląda jej diagnostyka i późniejsze leczenie?
Staracie o dziecko, ale test ciążowy za każdym razem pokazuje tylko jedną kreskę. Początkowo nie przejmowaliście się tym za bardzo, myśląc, że za którymś podejściem w końcu musi się udać. Teraz mija już 12 miesięcy odkąd podjęliście pierwsze starania i zwyczajnie zaczynacie panikować. Jest to najlepszy moment, aby udać się na wizytę do specjalisty, bo być może jesteście jedną spośród 1,5 miliona par w Polsce dotkniętych problemem niepłodności. Jak wygląda jej diagnostyka i późniejsze leczenie?
W gabinecie specjalisty…
Problemy z zajściem w ciążę mogą pojawić się z wielu powodów – zaczynając od niezdrowego trybu życia i zaburzeń hormonalnych, a kończąc na nieprawidłowej budowie narządów rodnych i wadach genetycznych. Specjalista zajmujący się diagnostyką i leczeniem niepłodności powinien ustalić, który z powyższych czynników odpowiada za Wasze problemy z poczęciem dziecka, a następnie zaproponować najskuteczniejszy sposób leczenia. Niepłodnością zajmują się lekarze różnych specjalności. Najczęściej są to ginekolodzy. Czasem, aby pomóc niepłodnej parze potrzebna jest jednak współpraca kilku specjalistów – endokrynologa, androloga, urologa, dietetyka, a nawet psychologa.
Niepłodność można leczyć, ale najpierw trzeba poznać jej przyczynę!
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że siedzący tryb życia, niezdrowa dieta, czy chroniczny stres prowadzą do zaburzeń hormonalnych. U pań będą one skutkować m.in. występowaniem bezowulacyjnych cykli, a u panów – pogorszeniem jakości nasienia. W przypadku kobiet przyczyną zachwianej gospodarki hormonalnej może być też niedoczynność lub nadczynność tarczycy albo zespół policystycznych jajników (PCOS). Płodność mężczyzny zależy z kolei od nieustannej produkcji plemników, którą spowolnić może np. zbyt niski poziom testosteronu w organizmie. Kobieta może być też niepłodna z powodu niedrożności jajowodów. Według różnych szacunków problem ten dotyczy 30-35% pań i wymaga leczenia operacyjnego. Próby poczęcia dziecka mogą również zakończyć się niepowodzeniem, gdy w chromosomach któregoś z partnerów występują nieprawidłowości albo gdy u mężczyzny w genie CFTR doszło do mutacji.
Jak widzicie za niepłodność może odpowiadać bardzo wiele różnych czynników. Jednak sama wizyta u specjalisty i poznanie możliwych przyczyn problemu to dopiero początek, pierwszy krok na drodze do realizacji Waszych rodzicielskich planów. Teraz lekarz na podstawie przeprowadzonego wywiadu zleci Wam niezbędne badania.
Diagnostyka niepłodności u kobiet – czyli od ogółu do szczegółu
Diagnostykę przyczyn niepłodności najczęściej otwiera szczegółowy wywiad medyczny, podczas którego lekarz pozyskuje najważniejsze informacje na temat stanu zdrowia kobiety. Podczas rozmowy padają pytania dotyczące chorób przewlekłych i przebytych w przeszłości, przyjmowanych leków, operacji, regularności cykli menstruacyjnych czy wreszcie historii połążniczej (ciąż i ewentualnych poronień). Następnie lekarz wykonuje podstawowe badanie ginekologiczne. Ma ono wyryć wady wrodzone narządów rodnych i ewentualne stany zapalne. Najlepiej, aby w trakcie takiego badania został pobrany również materiał do cytologii. Już na początku powinnaś sprawdzić też stężenie podstawowych hormonów.
W przypadku pań szczególnie ważna jest ocena rezerwy jajnikowej, czyli stężenia hormonu AMH. Kolejnym ważnym badaniem hormonalnym jest ocena poziomu inhibiny B, która mówi nam o jakości komórek jajowych. Na liście podstawowych badań hormonalnych znajdziesz również badanie poziomu FSH, LH oraz estradiolu. Dzięki nim dowiesz się, czy Twoja przysadka mózgowa oraz jajniki działają prawidłowo. Aby wykluczyć choroby tarczycy, w tym popularną w ostatnim czasie chorobę Hashimoto, lekarz może zlecić Ci również badanie przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO oraz TSH, by wykluczyć niedoczynność tarczycy.
Zanim lekarz podejmie jakąkolwiek decyzję odnośnie ewentualnego leczenia, musi upewnić się, czy masz owulację. W tym celu poprosi Cię o wykonanie badań hormonalnych (m.in. progesteronu) w określonych dniach cyklu. Z kolei drożność jajowodów oceni przy pomocy specjalnego badania ultrasonograficznego Sono-HSG. Jest to małoinwazyjne badanie, które w sposób bardzo szczegółowy ocenia stan macicy oraz jajowodów. Jeśli lekarz stwierdzi taką konieczność, może zaproponować pacjentce histeroskopię diagnostyczną, czyli badanie umożliwiające precyzyjną ocenę wnętrza macicy w warunkach gabinetu ginekologicznego. Jeszcze inną metodą diagnostyczną, a właściwie diagnostyczno-leczniczą jest laparoskopia. Pozawala ona nie tylko obejrzeć narządy jamy brzusznej, ale również wykonać zabieg ginekologiczny. Jeśli podejrzewa, że przyczyną ciążowych niepowodzeń może być jakaś wada genetyczna, skieruje pacjentkę do poradni genetycznej, że zostaną wykonane odpowiednie testy, m.in badanie kariotypu.
Diagnostyka niepłodności – jak to wygląda u mężczyzn?
Przyczyną niepłodności męskiej jest najczęściej słaba jakość nasienia. Dlatego każdy mężczyzna, którego partnerka nie może zajść w ciążę obowiązkowo powinien sprawdzić jego parametry. Tzw. badanie seminologiczne ocenia wiele ważnych cech nasienia – liczbę znajdujących się w nim plemników, ich ruchliwość oraz budowę.
Przyczyn niskich parametrów nasienia może być bardzo wiele – począwszy od niezdrowej diety, poprzez noszenie niewłaściwej bielizny czy częste przebywanie w saunie. Niekiedy za słabą jakością nasienia stoją wady anatomiczne w obrębie narządów rodnych lub choroby jąder, np. żylaki powrózka nasiennego albo wnętrostwo. Aby mieć pewność, że przyczyna niepłodności nie leży po stronie mężczyzny, lekarz może skierować go do androloga, który oceni czy jego narządy płciowe wyglądają i funkcjonują prawidłowo. Ale to nie wszystko!
Niepłodność u mężczyzn także może mieć podłoże hormonalne. Aby je wykluczyć (lub potwierdzić) pacjent zostaje skierowany na badania podstawowych hormonów: testosteronu (całkowitego i wolnego), FSH, LH, prolaktyny, estradiolu, TSH oraz hormonów tarczycowych (fT3 i fT4). Dopełnieniem diagnostyki powinny być oczywiście badania genetyczne. Poza badaniem kariotypu u mężczyzn bada się także gen CFTR oraz region AZF na chromosomie Y pod kątem występowania w nich mutacji. Układ odpornościowy mężczyzny może wytwarzać także błędne przeciwciała, które będą uszkadzały jego własne plemniki. Są to tzw. przeciwciała przeciwplemnikowe ASA, które wykrywa się przy pomocy odpowiednich badań immunologicznych.
Diagnoza postawiona. Teraz czas na leczenie!
W leczeniu niepłodności stosuje się różne strategie. Wszystko zależy od tego, gdzie leży przyczyna problemu. Klinika leczenia niepłodności zawsze zaczyna od najprostszych metod – proponuje zamianę nawyków żywieniowych, zachęca do większej aktywności fizycznej, poddaje pacjentów terapii hormonalnej. Zdarza się, że któryś z partnerów musi przejść zabieg chirurgiczny, np. usunięcia żylaków powrózka nasiennego (mężczyzna) lub ognisk endometrialnych (kobieta). Dopiero, gdy po zastosowaniu wszystkich tych metod nie udaje się uzyskać ciąży, klinika wychodzi z propozycją zapłodnienia pozaustrojowego.
ICSI, PICSI, IMSI, a może klasyczne in vitro? Która metoda najlepsza?
In vitro jest procesem wieloetapowym. Zanim zajdziesz w ciążę, przejdziesz stymulację hormonalną, a potem punkcję jajników. Od Twojego partnera pobrane zostanie nasienie. Jeśli któreś z Was nie będzie mogło wykorzystać własnych komórek rozrodczych, klinika zaproponuje Wam program in vitro z komórkami jajowymi/nasieniem anonimowych dawców.
Sam proces zapłodnienia przeprowadzany jest różnymi metodami. Klasyczne in vitro przebiega w ten sposób, że do naczynia hodowlanego z oocytami dodaje się plemniki w odpowiedniej proporcji. Gamety muszą więc połączyć się same, tak jak dzieje się to podczas naturalnego zapłodnienia. Obecnie klasyczna metoda in vitro jest rzadko wykorzystywana. Zastępuję się ją skuteczniejszymi metodami – ICSI oraz IMSI.
W pierwszej z wymienionych przy pomocy tzw. mikromanipulatora embriolog wprowadza plemnik bezpośrednio do komórki jajowej. Dalej wszystko wygląda już podobnie w klasycznej metodzie IVF. Połączone komórki umieszczane są w inkubatorze, gdzie w warunkach zbliżonych do warunków panujących w organizmie kobiety, następują pierwsze podziały komórkowe. Mniej więcej po upływie dwóch lub trzech dób zarodek transferowany jest do macicy.
Metoda PICSI jest jakby udoskonaloną wersją ICSI. Różnica polega na jeszcze dokładniejszej selekcji plemnika. Jest on wybierany nie tylko na podstawie ruchliwości i morfologii, ale również jego zdolności do wiązania się z kwasem hialuronowym. Jest to bardzo ważna cecha, świadcząca o dojrzałości danego plemnika.
Wybór najlepszych jakościowo plemników możliwy jest natomiast przy użyciu metody IMSI, w której męskie gamety powiększane są 6000-krotnie, co pozwala na wyodrębnienie tego najlepszego.
