Choroba Hashimoto to najczęstsza autoimmunologiczna choroba tarczycy (AITD), diagnozowana u 3-4% Polaków. Znacznie częściej dotyka kobiet, zwłaszcza między 30. a 50. rokiem życia. Niestety, Hashimoto to podstępna choroba, która u jednych objawia się klasycznymi symptomami niedoczynności tarczycy, takimi jak senność, przyrost masy ciała czy uczucie zimna, natomiast u innych wiąże się z niespecyficznymi dolegliwościami, jak np. przewlekłe zmęczenie czy spadek nastroju. Czy Hashimoto jest dziedziczne, jak rozpoznać chorobę i na czym polega jej leczenie?
Spis treści:
Co to jest Hashimoto? Definicja i mechanizm choroby
Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju choroby Hashimoto
Objawy choroby Hashimoto – od subtelnych zmian po poważne konsekwencje
Diagnostyka choroby Hashimoto – kluczowe badania i ich interpretacja
Jak leczyć Hashimoto? Terapia hormonalna i nie tylko
Styl życia a choroba Hashimoto – znaczenie stresu i aktywności fizycznej
Choroba Hashimoto a płodność i ciąża
Powikłania nieleczonej choroby Hashimoto
Najnowsze badania i perspektywy w leczeniu choroby Hashimoto
Życie z chorobą Hashimoto – porady dla pacjentów i ich bliskich
Co to jest Hashimoto? Definicja i mechanizm choroby
Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy, to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym, którego nazwa pochodzi od nazwiska japońskiego chirurga, dr Hakaru Hashimoto. Lekarz jako pierwszy opisał przypadki zachorowań, tłumacząc mechanizm rozwoju choroby.
W prawidłowo funkcjonującym organizmie układ odpornościowy chroni nas przed patogenami. W przypadku Hashimoto dochodzi jednak do zaburzenia tej funkcji. Układ immunologiczny błędnie rozpoznaje komórki tarczycy jako zagrożenie i zaczyna wytwarzać przeciwciała przeciwko jej własnym strukturom – anty-TPO (przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej, czyli enzymu biorącego udział w tworzeniu hormonów tarczycy) i anty-TG (przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie). Prowadzi to do przewlekłego, niebolesnego stanu zapalnego, który stopniowo niszczy tkankę gruczołu tarczowego. W efekcie z czasem obniża się zdolność tarczycy do produkcji hormonów, co skutkuje rozwojem niedoczynności tarczycy.
W Polsce na chorobę Hashimoto choruje ponad milion osób, a z roku na rok liczba diagnozowanych przypadków systematycznie rośnie. W skali globalnej mówi się, że jest to jedno z najczęstszych schorzeń autoimmunologicznych, które może dotyczyć nawet 200 milionów ludzi na całym świecie.
Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju choroby Hashimoto
Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój choroby Hashimoto jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, który błędnie rozpoznaje komórki tarczycy jako obce i zaczyna je atakować. Choć przyczyna takiej reakcji nie została jak do tej pory jednoznacznie ustalona, uważa się, że na rozwój choroby Hashimoto może wpływać szereg powiązanych ze sobą czynników:
- predyspozycje genetyczne – osoby, u których w rodzinie występują choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, celiakia), są bardziej narażone na rozwój Hashimoto;
- płeć i wiek – na Hashimoto znacznie częściej zapadają kobiety niż mężczyźni (nawet 10-krotnie wyższy odsetek zachorowań), głównie w wieku 30-50 lat. Ryzyko wzrasta również okresie zmian hormonalnych, m.in. ciąży, połogu, menopauzy;
- zaburzenia immunologiczne – u podłoża choroby leży zaburzona praca układu odpornościowego, co może mieć związek z infekcjami wirusowymi lub bakteryjnymi, a także z przewlekłym stresem;
- czynniki środowiskowe – ekspozycja na substancje toksyczne (dym tytoniowy, metale ciężkie, ftalany, pestycydy) może przyczynić się do aktywacji procesów autoimmunologicznych;
- dieta i niedobory żywieniowe – nadmierne spożycie jodu (głównie w suplementach diety) może zwiększyć nawet 4-krotnie ryzyko wystąpienia Hashimoto. Funkcjonowanie układu odpornościowego i tarczycy zaburza również niedobór selenu, żelaza, cynku i witaminy D;
- inne schorzenia autoimmunologiczne – choroba Hashimoto często współistnieje z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak celiakia, toczeń rumieniowaty układowy czy stwardnienie rozsiane.
Objawy choroby Hashimoto – od subtelnych zmian po poważne konsekwencje
Choroba Hashimoto ma charakter przewlekły, a jej rozwój jest zwykle powolny i trudny do uchwycenia na początkowym etapie. U wielu pacjentów choroba Hashimoto przez dłuższy czas przebiega bezobjawowo lub z bardzo łagodnymi dolegliwościami, które często zrzucane są na stres, przemęczenie czy wiek. W miarę postępu choroby i stopniowego niszczenia gruczołu tarczowego dochodzi do zaburzenia produkcji hormonów, a objawy zaczynają się nasilać.
Objawy fizyczne
W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do spowolnienia metabolizmu, co powoduje m.in.:
- przyrost masy ciała;
- osłabienie i obniżoną tolerancję wysiłku;
- zaparcia;
- powiększenie języka;
- bóle mięśni i stawów.
Oprócz tego u kobiet mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania (skrócony cykl miesiączkowy, obfite krwawienie menstruacyjne), niepłodność czy trudności z donoszeniem ciąży. Mężczyźni obserwują z kolei obniżone libido i zaburzenia wzwodu. Charakterystyczne dla choroby Hashimoto są też zmiany w wielkości tarczycy – może pojawić się wole lub postać zanikowa gruczołu tarczowego.
Objawy na skórze i twarzy
Choroba Hashimoto często powoduje takie dolegliwości jak:
- sucha, blada skóra o zwiększonej wrażliwości na zimno;
- nadmierne rogowacenie naskórka (np. na łokciach);
- obrzęk podskórny, objawiający się w postaci obrzęku powiek i pogrubienia rysów twarzy;
- suche, łamliwe i wypadające włosy.
Objawy neurologiczne i psychiczne
Przewlekły stan zapalny tarczycy niejednokrotnie prowadzi do uszkodzenia nerwów (np. zespołu cieśni nadgarstka) oraz parestezji, czyli nieprzyjemnego mrowienia, pieczenia i drętwienia kończyn. Pacjenci obserwują u siebie również:
- zaburzenia pamięci i koncentracji;
- niestabilność emocjonalną;
- objawy depresji;
- w skrajnych przypadkach objawy psychozy paranoidalnej.
Diagnostyka choroby Hashimoto – kluczowe badania i ich interpretacja
Rozpoznanie choroby Hashimoto bazuje przede wszystkim na objawach klinicznych i wynikach badań zleconych przez lekarza rodzinnego lub endokrynologa. Jakie badania na tarczycę przy Hashimoto warto wykonać?
- TSH – hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który reguluje pracę tarczycy. W chorobie Hashimoto poziom TSH jest zwykle podwyższony, co świadczy o niedoczynności tarczycy. Normy TSH różnią się w zależności od laboratorium, ale zwykle mieszczą się w zakresie około 0,27–4,5 µIU/ml;
- FT4 (wolna tyroksyna) i FT3 (wolna trójjodotyronina) – hormony tarczycy, których poziom w Hashimoto może być obniżony. Niedoczynność tarczycy rozpoznaje się przy podwyższonym TSH i obniżonym FT4. W utajonej niedoczynności TSH jest z kolei podwyższone, a FT4 pozostaje w normie;
- przeciwciał anty-TPO i anty-TG – ich podwyższony poziom jest charakterystyczny dla choroby Hashimoto. Warto przy tym pamiętać, że wysokie stężenie anty-TPO może występować nawet przy prawidłowych wynikach pozostałych hormonów;
- USG tarczycy – pozwala ocenić wielkość, strukturę i echogeniczność gruczołu. Typowo w Hashimoto obserwuje się zmniejszenie lub powiększenie tarczycy oraz obniżoną echogeniczność (tarczyca hypoechogenna).
Jak zdiagnozować Hashimoto? Rozpoznanie choroby Hashimoto stawia się na podstawie spełnienia 3 kryteriów:
- Obecność i podwyższony poziom przeciwciał anty-TPO i/lub anty-TG.
- Specyficzny obraz tarczycy w badaniu USG (hypogeniczność, cechy zwłóknienia).
- Niedoczynność tarczycy potwierdzona klinicznie i biochemicznie (podwyższony poziom TSH i obniżone FT4).
Jak leczyć Hashimoto? Terapia hormonalna i nie tylko
Niestety, wciąż nie istnieje skuteczny sposób na wyleczenie przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, co pozwoliłoby na zahamowanie procesu niszczenia gruczołu tarczowego. Z tego powodu terapia polega głównie na leczeniu niedoczynności tarczycy, czyli przyjmowaniu leków uzupełniających niedobór hormonów tarczycy – preparatów lewotyroksyny. Dawki są ustalane indywidualnie, w zależności od stanu zdrowia pacjenta oraz stopnia zaawansowania choroby.
Dieta w chorobie Hashimoto – co jeść, a czego unikać?
Niezwykle ważną rolę w procesie leczenia choroby Hashimoto ma prowadzony styl życia, a w szczególności dieta. Pacjenci powinni unikać spożywania produktów, które mogą nasilać stan zapalny tarczycy oraz zaburzać wchłanianie hormonów. Czego nie jeść przy Hashimoto? Najważniejsze są tu:
- produkty sojowe;
- surowe warzywa kapustne (np. brokuły, kalafior, brukselka) – ze względu na zawartość goitrogenów, które mogą zaburzać pracę tarczycy;
- orzechy, w szczególności orzechy brazylijskie.
Zamiast tego dieta powinna bazować na produktach wspierających funkcjonowanie układu odpornościowego oraz tarczycy, a także pomagających w redukcji stanów zapalnych. Co jeść przy Hashimoto? Dieta antyzapalna powinna obfitować w:
- chude białko (ryby, jaja, drób, chude mięso);
- warzywa i owoce bogate w witaminy, minerały i przeciwutleniacze;
- zdrowe tłuszcze i nasiona (oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona chia i siemię lniane);
- naturalne probiotyki (jogurty naturalne, kefiry, kiszonki), które wspomagają pracę jelit i układu odpornościowego.
A jakie witaminy przy niedoczynności tarczycy i Hashimoto należy przyjmować? Najważniejsze są tu witamina D, selen, cynk, żelazo, witaminy z grupy B (szczególnie B12) oraz magnez. Niedobory tych składników mogą pogłębiać objawy choroby, wpływać na samopoczucie i utrudniać prawidłowe działanie hormonów tarczycy.
Styl życia a choroba Hashimoto – znaczenie stresu i aktywności fizycznej
Przewlekły stres jest jednym z głównych czynników pogarszających pracę tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto. Stres zaburza działanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), co prowadzi do nieprawidłowej konwersji hormonów tarczycy i nasilenia objawów. Wysoki poziom kortyzolu (hormonu stresu) może hamować produkcję aktywnych hormonów tarczycy i podnosić TSH. Z tego powodu tak ważne jest, aby leczenie farmakologiczne łączyć ze zdrowym stylem życia – regularną aktywnością fizyczną, odpowiednią ilością snu oraz dietą bogatą w witaminy i minerały.
Choroba Hashimoto a płodność i ciąża
Pacjentki zmagające się z chorobą Hashimoto mogą bez przeszkód zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko. Konieczne w tym przypadku jest jednak ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza i przyjmowanie odpowiednich dawek lewotyroksyny.
Kobiety, które dopiero planują ciążę, powinny natomiast skonsultować się z endokrynologiem jeszcze przed rozpoczęciem starań o dziecko. Lekarz zleci oznaczenie poziomu TSH i dostosuje dawkę lewotyroksyny tak, aby stężenie TSH znajdowało się poniżej 2,5 mIU/l (wartość uznawana za optymalną w kontekście ciąży).
W przypadku pacjentek kwalifikowanych do procedur wspomaganego rozrodu, takich jak in vitro czy inseminacja, utrzymanie TSH poniżej 2,5 mIU/l przez co najmniej 4 tygodnie przed rozpoczęciem stymulacji hormonalnej jest szczególnie ważne. Wpływa to nie tylko na powodzenie leczenia, ale także na zmniejszenie ryzyka powikłań wczesnociążowych.
Powikłania nieleczonej choroby Hashimoto
Nieleczona choroba Hashimoto może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, takich jak:
- wole – przewlekłe zapalenie tarczycy powoduje powiększenie gruczołu, co prowadzi do powstania wola, widocznego jako charakterystyczny obrzęk szyi;
- otyłość – niedoczynność tarczycy spowalnia metabolizm, co sprzyja przyrostowi masy ciała i utrudnia jej redukcję;
- depresja – zaburzenia hormonalne wpływają na układ nerwowy, powodując obniżenie nastroju, apatię i problemy z koncentracją;
- choroby układu sercowo-naczyniowego – nieleczona niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko miażdżycy, podwyższonego cholesterolu, nadciśnienia i zawałów serca;
- niepłodność – zaburzenia hormonalne wpływają niekorzystnie na cykl menstruacyjny i funkcje rozrodcze zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, co może utrudniać zajście w ciąże;
- wady płodu i problemy zdrowotne u noworodków – niekontrolowana niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko poronień, przedwczesnych porodów, rozszczepu podniebienia u maluszka oraz wad rozwojowych, takich jak problemy z pracą serca, mózgu i nerek;
- obrzęk śluzowaty – rzadki stan zagrażający życiu, który rozwija się w wyniku ciężkiej niewydolności tarczycy. Jego objawem jest głównie senność, po której następuje utrata przytomności;
- śpiączka hipometaboliczna – efektem obrzęku śluzowatego może być śpiączka, spowodowana wyziębieniem, infekcją lub przeciążeniem organizmu.
Najnowsze badania i perspektywy w leczeniu choroby Hashimoto
W ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań dotyczących patogenezy i leczenia choroby Hashimoto, które rzucają nowe światło na możliwości terapii wspomagających standardowe leczenie tyroksyną. W centrum zainteresowania naukowców znajduje się m.in.:
- terapia komórkami macierzystymi – innowacyjna metoda, która wciąż pozostaje na etapie badań eksperymentalnych. Komórki macierzyste mogą hamować reakcje autoimmunologiczne, zmniejszać stan zapalny tarczycy oraz potencjalnie regenerować uszkodzoną tkankę, co może przywrócić jej prawidłową funkcję;
- terapia światłem czerwonym (fotobiomodulacja) – bezpieczna i nieinwazyjna metoda wspomagająca leczenie Hashimoto. Poprawia funkcję mitochondriów w komórkach tarczycy, redukuje stan zapalny i może pozwolić na zmniejszenie dawki leków hormonalnych;
- medycyna mitochondrialna – nowe podejście, które skupia się na poprawie funkcji mitochondriów, redukcji stresu oksydacyjnego oraz kompleksowej suplementacji i diecie, co może poprawić jakość życia pacjentów z Hashimoto;
- terapia metforminą – lek stosowany głównie w leczeniu insulinooporności i cukrzycy, który coraz częściej wykorzystuje się w chorobie Hashimoto, aby modulować odpowiedź immunologiczną organizmu i zmniejszać stan zapalny tarczycy. Badania wykazują, że metformina może obniżać poziom przeciwciał anty-TPO i anty-TG, a także wpływać korzystnie na utrzymanie optymalnego poziomu TSH.
Życie z chorobą Hashimoto – porady dla pacjentów i ich bliskich
Choroba Hashimoto jest schorzeniem nieuleczalnym, jednak przy właściwej terapii i świadomym podejściu do codziennych nawyków możliwe jest prowadzenie aktywnego życia. Ważne jest jednak, aby regularnie badać poziom hormonów tarczycy, stosować się do zaleceń lekarza i kierować zasadami zdrowego stylu życia.
Niezastąpione jest tu również wsparcie emocjonalne ze strony bliskich. Zrozumienie, akceptacja i cierpliwość pomagają chorym w lepszym radzeniu sobie z wahaniami nastroju, zmęczeniem i innymi objawami schorzenia. Choć życie z Hashimoto wiąże się z codziennym zaangażowaniem, to odpowiednie nastawienie i wsparcie otoczenia sprawiają, że choroba Hashimoto nie musi ograniczać jakości życia pacjentów.
Powikłania nieleczonej choroby Hashimoto
Nieleczona choroba Hashimoto może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, takich jak:
- wole – przewlekłe zapalenie tarczycy powoduje powiększenie gruczołu, co prowadzi do powstania wola, widocznego jako charakterystyczny obrzęk szyi;
- otyłość – niedoczynność tarczycy spowalnia metabolizm, co sprzyja przyrostowi masy ciała i utrudnia jej redukcję;
- depresja – zaburzenia hormonalne wpływają na układ nerwowy, powodując obniżenie nastroju, apatię i problemy z koncentracją;
- choroby układu sercowo-naczyniowego – nieleczona niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko miażdżycy, podwyższonego cholesterolu, nadciśnienia i zawałów serca;
- niepłodność – zaburzenia hormonalne wpływają niekorzystnie na cykl menstruacyjny i funkcje rozrodcze zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, co może utrudniać zajście w ciąże;
- wady płodu i problemy zdrowotne u noworodków – niekontrolowana niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko poronień, przedwczesnych porodów, rozszczepu podniebienia u maluszka oraz wad rozwojowych, takich jak problemy z pracą serca, mózgu i nerek;
- obrzęk śluzowaty – rzadki stan zagrażający życiu, który rozwija się w wyniku ciężkiej niewydolności tarczycy. Jego objawem jest głównie senność, po której następuje utrata przytomności;
- śpiączka hipometaboliczna – efektem obrzęku śluzowatego może być śpiączka, spowodowana wyziębieniem, infekcją lub przeciążeniem organizmu.
