Masz nieregularne miesiączki? Walczysz z nadmiernym owłosieniem? Na twojej twarzy, plecach i dekolcie pojawił się trądzik? Tyjesz, szczególnie w talii? A może od dłuższego czasu starasz się bezskutecznie o dziecko? To może być PCOS, czyli zespół policystycznych jajników.
Masz nieregularne miesiączki? Walczysz z nadmiernym owłosieniem typu męskiego? Na twojej twarzy, plecach i dekolcie pojawił się trądzik, choć nastolatką dawno już nie jesteś? Mimo, że dbasz o dietę – tyjesz, szczególnie w talii? A może od dłuższego czasu starasz się bezskutecznie o dziecko? To może być PCOS, czyli zespół policystycznych jajników.
Co to jest zespół policystycznych jajników?
Zespół policystycznych jajników jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych diagnozowanych u kobiet w okresie reprodukcyjnym. Szacuje się, że schorzenie to może dotyczyć 5-15% kobiet. Zespół policystycznych jajników pociąga za sobą szereg zaburzeń metabolicznych. U wielu kobiet ze zdiagnozowanym PCOS stwierdza się insulinooporność, co w konsekwencji prowadzi do hiperinsulinemi, czyli chronicznego podwyższenia poziomu insuliny we krwi. To z kolei powoduje nadmierną produkcję androgenów (męskich hormonów) przez jajniki i/lub nadnercza. Wynikiem tego jest hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie u kobiet, a także trądzik i łysienie typu męskiego. W skrajnych przypadkach może dojść do obniżenia głosu i zmiany sylwetki ciała. Hiperinsulinemia i insulinooporność mogą być także przyczyną nadwagi i otyłości, których następstwem są zaburzenia owulacji, nasilenie objawów PCOS, a w konsekwencji niepłodność. Zaburzenia metaboliczne powstające w przebiegu PCOS są odpowiedzialne za wzrost ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, dróg żółciowych oraz cukrzycy typu 2 w późniejszym czasie. Pierwsze objawy PCOS mogą pojawić się już w dzieciństwie, powodując przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek.
Przyczyny PCOS
Wciąż trwają badania nad określeniem przyczyn zespołu policystycznych jajników. Na dzień dzisiejszy przyjmuje się, że decydujące znaczenie dla pojawienia się PCOS mają czynniki genetyczne.
Diagnostyka PCOS
Eksperci z European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) oraz American Society for Reproductive Medicine (ASRM) ustalili tzw. kryteria rotterdamskie, które służą do klinicznego rozpoznawania PCOS.
Kryteria rotterdamskie obejmują:
- zaburzenia owulacji – brak lub rzadkie jej występowanie
- objawy hiperandrogenizmu stwierdzone w obrazie klinicznym i/lub badaniach biochemicznych
- obecność torbieli w jajnikach stwierdzona w badaniu USG
Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników ma miejsce wówczas, gdy co najmniej dwa z trzech powyższych kryteriów zostaną spełnione.
Obraz kliniczny PCOS charakteryzuje się zmiennością objawów na różnych etapach życia kobiety. W dzieciństwie może być przyczyną przedwczesnego dojrzewania. U nastolatek powoduje zaburzenia miesiączkowania oraz hirsutyzm. Dorosłe kobiety narażone są na zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia owulacji, problemy z zajściem w ciążę, otyłość oraz hirsutyzm. Natomiast u kobiet w podeszłym wieku, chorujących na PCOS, wzrasta ryzyko wystąpienia chorób krążenia i cukrzycy.
Badania biochemiczne wykazują natomiast podwyższone stężenie LH oraz hormonów męskich (hiperandrogenizm), zwiększoną odpowiedź LH na GnRH – hormon uwalniający gonadotropinę. W przebiegu PCOS podwyższone jest także stężenie insuliny oraz leptyny, odpowiedzialnej za tycie.
Przed postawieniem diagnozy stwierdzającej PCOS należy wykluczyć: zaburzenia czynności tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy, hyperprolaktynemię, zespół Cushinga oraz obecność guzów na jajnikach i nadnerczach, które powodują nadmierne wydzielanie androgenów.
PCOS a niepłodność
W przebiegu PCOS jajniki wytwarzają nadmierną ilość androgenów – męskich hormonów płciowych, które są przyczyną zaburzeń hormonalnych, prowadzących do braku owulacji. Zbyt wysokie stężenie LH i obniżone FSH powoduje zaburzenia wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Niedojrzały pęcherzyk Graffa zamiast uwalniać komórkę jajową zdolną do zapłodnienia, obumiera tworząc cysty. Brak owulacji natomiast uniemożliwia zapłodnienie.
Zespół policystycznych jajników jest najczęściej rozpoznawaną przyczyną niepłodności wynikającej z braku owulacji. Mimo to, wczesne rozpoznanie PCOS i odpowiednie leczenie daje spore szanse na zajście w ciążę i urodzenie dziecka. Kobiety ze zdiagnozowanym zespołem policystycznych jajników nie powinny jednak zwlekać z decyzją o ciąży, bowiem objawy PCOS nasilają się z wiekiem, co zmniejsza szanse na powiększenie rodziny.
Leczenie PCOS
Zespół policystycznych jajników jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną. W przypadku PCOS stosuje się leczenie objawowe, które służy poprawie stanu klinicznego pacjentki oraz zapobieganiu powikłaniom w przyszłości. Leczenie uzależnione jest głównie od tego, czy kobieta w danym momencie chce zajść w ciążę, czy nie.
U kobiet, które nie planują ciąży zwykle stosuje się dwuskładnikową antykoncepcję hormonalną oraz metforminę. Tabletki antykoncepcyjne regulują cykle miesiączkowe oraz zmniejszają objawy himerandrogenizmu. Metformina zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę oraz zmniejsza stężenie androgenów.
Gdy celem jest leczenie hirsutyzmu stosuje się doustną antykoncepcję hormonalną zawierającą gestagen. Gestagen ma działanie obniżające wydzielanie androgenów oraz łagodzące jego objawy tj. nadmierne owłosienie typu męskiego, trądzik, łojotok.
Kiedy planujesz ciążę
Terapia u kobiet planujących ciążę rozpoczyna się od zmniejszenia masy ciała. Zaobserwowano, że spadek masy ciała o 10% może przywrócić prawidłową owulację nawet u połowy kobiet cierpiących na PCOS. Dodatkowo, odpowiednio zbilansowana dieta oraz aktywność fizyczna, zwiększają wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Ta z kolei reguluje wydzielanie androgenów przez jajniki, co zwiększa szanse na wystąpienie naturalnej owulacji. Jeśli jednak te zabiegi nie przyniosą oczekiwanych efektów w postaci ciąży, rozpoczyna się farmakologiczną stymulację jajeczkowania klomifenem. U około 60-80% kobiet w wyniku terapii klomifenem udaje się przywrócić owulację, a około 20% z nich zachodzi w ciążę. W przypadku kobiet, u których nie wystąpiła reakcja na stymulację jajeczkowania podawane są gonadotropiny. Przyjmowanie gonadotropin zwiększa ryzyko wystąpienia ciąży mnogiej oraz hiperstymulacji jajników.
PCOS a dieta
Podstawą terapii PCOS jest redukcja masy ciała. Należy więc zadbać o aktywny tryb życia i prawidłowo zbilansowaną dietę. W związku z tym, że zespołowi policystycznych jajników towarzyszy insulinooporność oraz obniżony metabolizm, zasadnicze znaczenie ma rodzaj oraz jakość spożywanych węglowodanów. Posiłki powinny być zatem odpowiednio zbilansowane pod względem zawartości węglowodanów, białka i tłuszczu. Zaleca się spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym, do których należą m.in.:
- pieczywo pełnoziarniste,
- brązowy ryż,
- nasiona roślin strączkowych,
- surowe warzywa,
- kasza gryczana,
- chude mięso,
- mleko i jego przetwory.
Należy unikać spożywania żywności przetworzonej, cukrów prostych oraz tłuszczów nasyconych. W zamian za to w każdym posiłku powinny się znaleźć produkty stanowiące źródło węglowodanów złożonych w połączeniu z białkami i tłuszczami. Należy spożywać tłuszcze roślinne, tłuszcze rybie (omega-3) oraz oliwę z oliwek. Białko natomiast winno pochodzić z nasion roślin strączkowych, mięsa drobiu oraz ryb, a także nietłustego sera. W diecie kobiet cierpiących na PCOS powinny się znaleźć także owoce cytrusowe i otręby gryczane, będące źródłem d-pinitolu, który działa przeciwzapalnie, zmniejsza insulinooporność oraz reguluje poziom glukozy we krwi. Należy również zwrócić uwagę na regularność posiłków. Dopuszczenie do głodu, skutkuje bowiem skokami cukru we krwi.
Zobacz też: Poradnia dietetyczna
Zespół policystycznych jajników to częsta przypadłość kobiet, która prowadzi do niepłodności. Jeśli zatem obserwujesz u siebie niepokojące objawy, które mogłyby wskazywać na PCOS, udaj się czym prędzej do lekarza ginekologa. Im szybciej rozpoczniesz leczenie, tym większe masz szanse na zajście w ciążę i urodzenie zdrowego dziecka.
