Czy zastanawiałaś się, skąd specjaliści leczenia niepłodności wiedzą, że dana komórka jajowa nadaje się do zapłodnienia in vitro? Jakie kryteria brane są pod uwagę przy jej ocenie? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.
Czy zastanawiałaś się, skąd specjaliści leczenia niepłodności wiedzą, że dana komórka jajowa nadaje się do zapłodnienia in vitro? Jakie kryteria brane są pod uwagę przy jej ocenie? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.
Komórka jajowa – jej rola jest ważniejsza niż myślisz!
O plemnikach wiemy stosunkowo dużo. Że są zwinne, szybkie, że muszą przemierzyć spory dystans, zanim dotrą do jajeczka. No i żyją całkiem długo, bo w sprzyjających warunkach nawet 7 dni! Okazuje się jednak, że komórka jajowa jest komórką równie ciekawą. Czy wiedziałaś np. że można ją zobaczyć gołym okiem? Tak, komórki jajowe to jedne z największych komórek występujących w organizmach żywych. Ich średnica u człowieka wynosi około 0,14 mm, czyli mniej więcej tyle, co ziarenko piasku. Komórka jajowa nie żyje może tak długo jak plemnik, bo zaledwie dobę, za to w procesie samego zapłodnienia na pewno nie pozostaje bierna, choć przez dziesiątki lat tak właśnie była postrzegana – jako ta jedynie czekająca na nadejście plemników, które będą próbowały się z nią połączyć. Tymczasem badania dowiodły, że komórka jajowa sama decyduje, którego ze swych „wielbicieli” wpuścić do środka. Pierwszeństwo mają oczywiście plemniki z prawidłowym DNA. Gdy już dokona wyboru, zamyka wejście do swojego wnętrza, uniemożliwiając wtargnięcie pozostałym plemnikom.
W procedurze in vitro oocyt także zostaje połączony z plemnikiem, ale odbywa się to w warunkach laboratoryjnych, w odpowiednich naczyniach, substancjach, naśladujących warunki naturalne, które oocyt napotkałby w jajowodzie, a później w macicy. Plemnikowi również zapewniane jest podłoże naśladujące warunki panujące w drogach rodnych kobiety. Aby procedura in vitro miała jednak możliwie jak największe szanse zakończyć się sukcesem, komórki jajowe, podobnie zresztą jak plemniki, zostają wyselekcjonowane, a później embriolog musi je jeszcze odpowiednio przygotować.
Ocena komórki jajowej do in vitro. Co jest brane pod uwagę?
Komórka jajowa pobrana przez lekarza w trakcie punkcji jajników trafia do laboratorium embriologicznego, w którym w pierwszej kolejności zostaje oczyszczona z tzw. chmury cumulusów, czyli wieńca otaczających ją komórek ziarnistych. To jednak nie wszystko. Żeby taką komórkę jajową połączyć z plemnikiem, musi być ona odpowiednio dojrzała. Ale co to właściwie oznacza?
Komórka jajowa do in vitro – tylko w fazie MII
Komórki zdegenerowane, martwe czy z nieprawidłowościami w budowie są praktycznie od razu odrzucane. Tak samo dzieje się z komórkami niedojrzałymi (germinal vesicle GV), w których podział mejotyczny zatrzymał się na etapie profazy. Nie wystarczająca będzie także faza MI (metafaza I), w której komórka jajowa jest prawie dojrzała, tzn. nie ma widocznego jeszcze ciałka kierunkowego, ale pęcherzyk zarodkowy uległ już zanikowi. Niekiedy dostrzegalne jest już także wrzeciono podziałowe, co w praktyce oznacza, że oocyt osiągnie niebawem odpowiednią dojrzałość. Idealnie do in vitro nadają się natomiast oocyty w stadium MII (metafazie II). Czym charakteryzuje się taki oocyt? Przede wszystkim ma dobrze widoczne ciałko kierunkowe, tzw. polocyt, kształtną osłonkę przejrzystą, a przestrzeń wokół plazmy jest dobrze wykształcona. Nie występują też żadne ziarnistości czy wakuole.
Ocenie podlega także wrzeciono podziałowe…
…czyli struktura odpowiedzialna za właściwe rozejście się materiału genetycznego (chromosomów) podczas kolejnych podziałów komórkowych. Jakiekolwiek zaburzenia w budowie wrzeciona podziałowego mogą skutkować nieprawidłowym podziałem materiału genetycznego. Podczas oceny jakości wrzeciono podziałowe może zostać przypisane do jednej z pięciu kategorii:
N – Normal – czyli prawidłowo zbudowane wrzeciono podziałowe
D – Dysmorphic – czyli dysmorficzne wrzeciono podziałowe o nieregularnych granicach
TF – Telophase – czyli wrzeciono uchwycone w momencie podziału komórki jajowej (wyrzucenia ciałka kierunkowego), włókna wrzeciona łączą jeszcze obie komórki
TL – Transluscent – czyli niedostrzegalna struktura wrzeciona podziałowego, widoczne przejaśnienie w miejscu wrzeciona
B – No Visible Spindle – niewidoczne wrzeciono podziałowe
Jeśli komórka spełnia wszystkie powyższe kryteria, to jest gotowa do zapłonienia. Wówczas można ją w bezpieczny sposób połączyć z plemnikiem. Tak 23 chromosomy plemnika łączą się z 23. chromosomami komórki rozrodczej żeńskiej i powstaje 46 – chromosomowa zygota. Zawarty w niej materiał genetyczny w połowie pochodzi od matki, a w połowie od ojca. Później ulega ona oczywiście dalszym podziałom komórkowym Po osiągnięciu stadium blastocysty, czyli po ok. 4-5-dniowej hodowli, zarodek jest gotowy do transferu, czyli do umieszczenia w jamie macicy.
Podsumowując, komórka jajowa pełni niezwykle ważną rolę w procesie zapłodnienia – zarówno tym naturalnym jak i w zapłodnieniu in vitro. Zanim embriolog połączy w warunkach komórkę jajową z plemnikiem, musi ją odpowiednio przygotować i upewnić się, czy osiągnęła już dojrzałość. Oocyty zdegenerowane, martwe czy z nieprawidłowościami w budowie czy niedojrzałe praktycznie od razu zostają odrzucone. Prawidłowa ocena komórki jajowej do in vitro jest niezwykle ważna, ponieważ może zadecydować o powodzeniu lub niepowodzeniu całej procedury.
