Niepłodność idiopatyczna – przyczyny, diagnostyka, możliwości leczenia

Obecnie nawet co piąta para w Polsce może mieć problemy z płodnością. Przyczyny niepowodzeń w poczęciu dziecka bywają przeróżne: od zaburzeń hormonalnych i problemów z jajeczkowaniem, po endometriozę, wady anatomiczne w obrębie narządów rodnych i niskie parametry nasienia. A co, jeśli długotrwałe starania o ciążę nie przynoszą rezultatów, a w podstawowych badaniach diagnostycznych nie stwierdzono jakichkolwiek nieprawidłowości? Wtedy mówimy o niepłodności idiopatycznej, czyli niepłodności o nieznanej przyczynie. Czym ona właściwie jest? Jak się ją diagnozuje i leczy? Przeczytaj!

Spis treści:

Niepłodność chorobą XXI wieku
Niepłodność idiopatyczna – co to jest?
Rozpoznanie niepłodności idiopatycznej wymaga wykluczenia możliwych przyczyn braku ciąży
Diagnostyka niepłodności idiopatycznej
Niepłodność idiopatyczna – co ją powoduje?
Niepłodność idiopatyczna – jakie są szanse na zajście w ciążę?
Leczenie niepłodności idiopatycznej – możliwe rozwiązania
Podsumowanie

Niepłodność chorobą XXI

Statystyki dotyczące płodności Polaków nie napawają optymizmem. Wynika z nich, że trudności z poczęciem dziecka może mieć nawet 15-20% par w naszym kraju, co przekłada się na 3 miliony osób. Co więcej, liczba ta stale rośnie, a sytuacja jest na tyle alarmująca, że WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) nadała już nawet niepłodności status choroby społecznej. Najgorzej jest w krajach rozwiniętych, do których Polska także należy. Nie ulega wątpliwości, że nasz kraj stopniowo się wyludnia. Jak czytamy w Raporcie Koalicji na rzecz Kompleksowej Terapii Niepłodności: „Według prognoz demograficznych GUS w końcu 2050 r. populacja Polski osiągnie 34 mln osób, co w porównaniu do 2013 r. oznacza zmniejszenie liczby ludności o 4,55 miliona, tj. o 12%”. Przyczyną kurczenia się populacji nie jest skracająca się długość życia Polaków, bo akurat żyjemy coraz dłużej, a właśnie spadająca na łeb na szyje liczba urodzeń. Dla porównania, w roku 1983 r., w którym byliśmy świadkami szczytu wyżu demograficznego, na świat przyszło 724 tysiące dzieci, według prognoz w 2035 roku będzie to zaledwie ok. 270 tysięcy.

Niepłodność idiopatyczna – co to jest?

O niepłodności możemy mówić dopiero wtedy, gdy para po 12. miesiącach regularnego współżycia (3-4 razy w tygodniu) bez zabezpieczenia, nie zachodzi w ciążę. Wówczas warto pomyśleć o rozpoczęciu diagnostyki, przy czym należy pamiętać, że szanse na poczęcie dziecka zależą od płodności obojga partnerów, dlatego przebadać powinna się zarówno kobieta jak i mężczyzna. Bywa jednak, że wyniki wszystkich przeprowadzonych badań – hormonalnych, nasienia – są w normie, owulacja przebiega prawidłowo, jajowody pozostają drożne, a badania USG nie ujawniają nieprawidłowości w obrębie narządów rodnych, lecz mimo to parze nie udaje się zajść w ciążę. Taka niepłodność o niemożliwej do wyjaśnienia przyczynie nazywana jest idiopatyczną i dotyczy ok. 20-30% par.

Rozpoznanie niepłodności idiopatycznej wymaga wykluczenia możliwych przyczyn braku ciąży

Niepłodność idiopatyczna to niepłodność, której przyczyny nie da się ustalić. Rozpoznaje się ją więc zwykle po wykluczeniu innych przyczyn braku ciąży, do których zaliczają się m.in.:

• stresujący tryb życia, a tym samym podwyższona ilość wolnych rodników w organizmie;
• przebyte zakażenia;
• nieprawidłowy wzrost pęcherzyka jajnikowego;
• zespół LUF, czyli luteinizacji niepękniętego pęcherzyka jajnikowego;
• zaburzenia autoimmunologiczne u kobiety lub u mężczyzny;
• nieprawidłowe wydzielanie białek przez błonę śluzową macicy;
• nieprawidłowa morfologia, ruchliwość lub zbyt mała ilość plemników;
• przebyte przez mężczyznę operacje przepukliny pachwinowej;
• przebyte zapalenia nadjądrza lub gruczołu krokowego;
• żylaki podwrózka nasiennego;
• urazy jąder.

Diagnostyka niepłodności idiopatycznej

Stwierdzenie niepłodności idiopatycznej nie jest zadaniem łatwym. Aby można ją było ostatecznie zdiagnozować, kobieta i mężczyzna muszą przejść cały szereg badań, które będą po kolei wykluczać każdą z możliwych przyczyn niepłodności. Wymaga to więc nie tylko czasu, ale i zaangażowania specjalistów z wielu obszarów medycyny. Diagnostykę niepłodności idiopatycznej otwiera oczywiście badanie nasienia, oceniające liczbę i ruchliwość plemników w ejakulacie, w odniesieniu do norm ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia w 2021 roku. Wyniki seminogramu określają zdolności rozrodcze mężczyzny oraz mogą dostarczyć informacji na temat możliwej przyczyny problemów z prokreacją. Zakres badania nasienia może być różny. Do najważniejszych parametrów branych pod uwagę podczas analizy możemy zaliczyć:

• liczbę, żywotność i ruchliwość plemników w ejakulacie;
• pH ejakulatu;
• czas upłynnienia ejakulatu;
• zawartość fruktozy w ejakulacie;
• zawartość białych krwinek w ejakulacie.

Jeśli parametry te odbiegają od normy, lekarz wdraża odpowiednie postępowanie, którego celem jest poprawa jakości nasienia i tym samym płodności u mężczyzny. Jeśli nie, przyczyny problemów należy szukać po stronie kobiety. Diagnostyka niepłodności żeńskiej wymaga jednak przeprowadzenia znacznie większej liczby badań, w tym:

• badań hormonalnych: sprawdza się poziomy takich hormonów, jak: estrogen, progesteron, prolaktyna, lutropina (LH), folikulotropina (FSH), hormony tarczycy (TSH, FT3, FT4) oraz poziom przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej (anty-TPO), którego podwyższone stężenie może oznaczać przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy, czyli Hashimoto.
• badań ginekologicznych: w trakcie diagnostyki oprócz klasycznego badania ginekologicznego i przezpochwowego USG pacjentka może mieć wykonywaną cytologię, kolposkopię, histeroskopię, histerosalpingografię (HSG), histerosalpingografię kontrastową (HyCoSY) czy laparoskopowe badanie drożności jajowodów.
• badania immunologiczne: są to głównie testy w kierunku przeciwciał, których obecność może prowadzić do niepłodności, np. poprzez zwalczanie własnych komórek rozrodczych lub komórek partnera.
• badania genetyczne: czynniki genetyczne odpowiadają za 30 do 50% wszystkich przypadków niepłodności partnerskiej, dlatego w procesie diagnostycznym zawsze muszą być brane pod uwagę. Podstawowym badaniem wykonywanym u niepłodnych par jest badanie kariotypu, czyli zestawu wszystkich chromosomów znajdujących się w komórkach ciała człowieka. Diagnostyka może zostać uzupełniona o analizę pojedynczych genów pod kątem występowania w nich określonych mutacji, np. mutacji w genach CFTR, MTHFR czy mutacji czynnika V Leiden.

Powyższe badania mają ustalić, czy:

• poziomy wszystkich kluczowych dla płodności hormonów są w normie;
• jajniki pozostają drożne;
• u kobiety występuje jajeczkowanie;
• narządy rodne mają prawidłową budowę;
• nie występują zaburzenia genetyczne, które mogłyby być odpowiedzialne za niepłodność;
• kobieta ma wystarczającą rezerwę jajnikową;
• układ immunologiczny działa u niej prawidłowo.

Niepłodność idiopatyczna – co ją powoduje?

Choć z definicji niepłodność idiopatyczna to niepłodność, której przyczyny nie da się wyjaśnić, naukowcy mają pewne przypuszczenia co do możliwych źródeł problemu:

• Nieprawidłowości w obrębie jajowodów, takie jak: nieprawidłowa perystaltyka jajowodów, zakłócenia w ich pracy oraz subtelne anatomiczne nieprawidłowości (pomimo drożności), które mogą utrudniać przemieszczanie się komórek rozrodczych i zarodków;

• Nieprawidłowości w obrębie endometrium: takie jak: zaburzenia krążenia krwi w macicy, uwalnianie przez macicę substancji szkodliwych dla embrionu oraz nieprawidłowa produkcja białek przez błonę śluzową macicy;

• Zaburzenia po stronie zarodka: nieprawidłowości genetyczne w obrębie zarodków skutkujące poronieniami;

• Zaburzenia genetyczne u partnerów: niemożliwe do wychwycenia przy pomocy dostępnych badań genetycznych;

• Zaburzenia w obrębie jajników i układu endokrynologicznego: nadmierna produkcja wybranych hormonów (pomimo prawidłowo przebiegającej owulacji), zespół niepękniętego pęcherzyka Graffa itp.

• Zaburzenia w obrębie otrzewnej: obecność endometriozy pierwszego stopnia.

• Nieprawidłowy śluz szyjkowy: aby plemniki miały optymalne warunki do przemieszczania się w obrębie kobiecych narządów rodnych, śluz szyjkowy powinien mieć odpowiednią konsystencję, w przeciwnym razie męskie komórki rozrodcze mogą mieć problem z dotarciem do komórki jajowej;

• Problemy o podłożu psychicznym i emocjonalnym: stan psychiczny ma wpływ na funkcjonowanie układu hormonalnego i immunologicznego, z kolei zaburzenia w ich obrębie mogą stać się bezpośrednią przyczyną niepłodności.

Niepłodność idiopatyczna – jakie są szanse na zajście w ciążę?

Jeśli para od ponad roku bezskutecznie stara się zajść w ciążę, nie powinna zwlekać z wizytą u specjalisty. Szukanie pomocy nie jest wstydem, problem niepłodności dotyka bowiem wielu par na całym świecie. Co więcej, można sobie z nim skutecznie poradzić i cieszyć się upragnionym rodzicielstwem.

Umów się na wizytę w celu diagnozy niepłodności.

Na początku lekarze zalecają zwykle zmianę trybu życia, w tym modyfikację diety, zwiększenie aktywności fizycznej i porzucenie nałogów. Kluczowa może okazać się również zmiana nastawienia. Stres związany z niemożnością zajścia w ciążę, brak spontaniczności w zbliżeniach, ciągłe planowanie „odpowiedniego momentu”, wyliczanie dni płodnych, mierzenie temperatury… to czynniki mające ogromny wpływ na naszą płodność i psychikę. Dlatego często „odpuszczenie” sobie może okazać się pierwszym krokiem do upragnionej ciąży. Postawa wyczekująca ma jednak sens tylko wtedy, gdy kobieta nie osiągnęła jeszcze 35. lat. U kobiet starszych, z obniżoną rezerwą jajnikową, trzeba już wdrożyć bardziej zaawansowane działania.

Leczenie niepłodności idiopatycznej – możliwe rozwiązania

W terapii niepłodności idiopatycznej czasami wykorzystuje się hormonalną stymulację owulacji. Metoda ta pozwala uzyskać większą liczbę komórek jajowych, niż dzieje się to w naturalnym cyklu. Stymulacja hormonalna polega na zażywaniu specjalnych leków, które pobudzają jajniki do produkcji większej liczby jajeczek.

Jeśli to nie przyniesie efektu, lekarze mogą zaproponować parze inseminację domaciczną. Polega ona na bezpośrednim podaniu do jamy macicy przygotowanego wcześniej nasienia partnera.

Zabieg inseminacji możesz wykonać m.in. w Katowicach w Klinice Gyncentrum.

Innym rozwiązaniem jest zapłonienie pozaustrojowe (in vitro). Zgodnie z wytycznymi polskich i europejskich towarzystw naukowych, w przypadku niepłodności idiopatycznej trwającej ponad dwa lata u kobiety, która ma mniej niż 35 lat i rok gdy skończyła 35 lat, para kwalifikuje się do zapłodnienia in vitro. Ta metoda leczenia często okazuje się jedynym ratunkiem dla par od lat bezskutecznie starających się o dziecko – na szczęście w wielu przypadkach kończy się sukcesem i para po wielu latach walki wychodzi wreszcie z kliniki, oczekując upragnionego potomstwa.

Podsumowanie

Podsumowując, w Polsce coraz więcej par ma trudności z zajściem w ciążę. W przypadkach, gdy standardowe badania diagnostyczne nie wykazują żadnych nieprawidłowości, mówimy o niepłodności idiopatycznej. Zjawisko to dotyczy ok. 20-30% par starających się o potomstwo. Niepłodność idiopatyczną diagnozuje poprzez wykluczanie kolejnych potencjalnych przyczyn niepowodzeń w zajściu w ciążę, takich jak stres, infekcje, nieprawidłowości hormonalne czy anatomiczne. Proces diagnostyki obejmuje szereg badań wykonywanych zarówno u kobiety jak i mężczyzny. W przypadku niepłodności idiopatycznej lekarze zalecają początkowo zmianę stylu życia, modyfikację diety i rezygnację z nałogów. Istotne jest również odpowiednie nastawienie psychiczne. Gdy te kroki nie przynoszą efektu, wdraża się różne metody leczenia, takie jak stymulacja hormonalna, inseminacja domaciczna czy zapłodnienie in vitro, które mogą pomóc parze w uzyskaniu upragnionej ciąży.