HPV – co musisz wiedzieć o wirusie brodawczaka ludzkiego: przyczyny, objawy, profilaktyka i leczenie

Wirus brodawczaka ludzkiego jest szeroko rozpowszechnionym patogenem, który atakuje skórę i błony śluzowe (gardła, jamy ustnej i genitaliów), prowadząc do powstawania zmian skórnych oraz nowotworowych. Badania dowodzą, że niemal połowa populacji ulega zakażeniu wirusem HPV w ciągu swojego życia, choć w większości przypadków infekcja przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie. Co to jest HPV, jak się objawia i na czym polega leczenie?

Spis treści: 

Czym jest HPV? Charakterystyka wirusa brodawczaka ludzkiego

Typy HPV i ich onkogenność?

Drogi zakażenia wirusem HPV

Objawy zakażenia HPV – od łagodnych zmian po nowotwory

Diagnostyka zakażeń HPV – dostępne badania i ich interpretacja

Profilaktyka HPV – szczepienia i bezpieczne zachowania seksualne

Leczenie zmian wywołanych przez HPV

Wpływ zakażenia HPV na zdrowie kobiet i mężczyzn

Mity i fakty na temat wirusa brodawczaka ludzkiego

Najnowsze badania i perspektywy w walce z HPV

Czym jest HPV? Charakterystyka wirusa brodawczaka ludzkiego

Wirus brodawczaka ludzkiego (łac. Human papillomavirus, HPV), powszechnie określany jako wirus HPV, to patogen odpowiedzialny za zakażenia komórek naskórka oraz nabłonka płaskiego. Wyróżnia się około 150 typów HPV, przy czym każdy z nich może zajmować inne partie ciała. Przyjmuje się, że zmiany skórne spowodowane zakażeniem HPV mogą obejmować:

• skórę, poza okolicą zewnętrznych narządów płciowych;
• okolice zewnętrznych narządów płciowych i odbytu lub inne błony śluzowe, np. jamy ustnej i gardła, krtani.

Na zakażenie wirusem HPV narażonych jest większość osób aktywnych seksualnie. Niestety, w wielu przypadkach prowadzi to do rozwoju poważnych zmian chorobowych, w tym również nowotworów złośliwych.

Typy HPV i ich onkogenność

Wśród poznanych do tej pory serotypów wirusa HPV znaleźć można:

• wirusy niskoonkogenne (low-risk HPV), które rzadko prowadzą do powstania zmian nowotworowych. Zakażenie nimi powoduje głównie łagodne zmiany skórne. Najczęstsze typy to: 
  • HPV wirus 6 i 11, które odpowiadają za około 90% przypadków kłykcin kończystych (brodawki narządów płciowych);
  • HPV wirus 13, 30, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72, 81, które powodują brodawki skórne i zmiany w obrębie błon śluzowych, ale nie prowadzą do raka; 
• wirusy wysokoonkogenne (high-risk HPV), które wykazują zdolność do integracji z DNA komórek gospodarza, przez co mogą przyczynić się do powstania zmian przednowotworowych i nowotworowych, głównie w obrębie szyjki macicy, odbytu, gardła i prącia. Najważniejsze typy to: 
  • HPV wirus 16 i 18, odpowiedzialne za około 70% przypadków raka szyjki macicy oraz znaczny odsetek nowotworów odbytu, gardła i krtani;
    
  • HPV wirus 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 i 68, które mogą powodować raka szyjki macicy oraz inne nowotwory narządów płciowych i jamy ustnej.

Drogi zakażenia wirusem HPV

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi przede wszystkim przez:

• kontakty seksualne, nawet jeśli partnerzy nie odbywają pełnego stosunku płciowego (np. seks oralny, seks analny). Jest to główna droga zakażeń;
• bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi lub błonami śluzowymi osoby zakażonej;
• kontakt z zainfekowanymi powierzchniami, np. ręcznikiem lub przyborami higienicznymi;
• poród – wirus HPV może być przenoszony z matki na dziecko podczas porodu siłami natury.

Objawy zakażenia HPV – od łagodnych zmian po nowotwory

Objawy HPV przez długi czas mogą być zupełnie niezauważalne, ponieważ znaczna część zakażeń przebiega bezobjawowo i leczy się samoistnie (blisko 90% przypadków). W pozostałych przypadkach pojawiają się jednak nieestetyczne zmiany skórne, które występują m.in.:

• na dłoniach lub dłoniach, gdzie przypominają szerokie, wypukłe guzki;
• na stopach i piętach, gdzie przybierają postać twardych, zrogowaciałych narośli, które bywają bolesne podczas chodzenia;
• w obrębie narządów płciowych (srom, prącie, okolica okołoodbytnicza, okolice szyjki macicy), gdzie mają charakter miękkich, wilgotnych guzków lub płaskich zmian. Choć same w sobie nie są groźne, mogą powodować dyskomfort oraz stanowić źródło zakażenia dla innych osób;
• w okolicy jamy ustnej i gardła (brodawczaki górnych dróg oddechowych), które zwykle dotykają dzieci.

W sytuacji, gdy organizm nie jest w stanie samodzielnie zwalczyć infekcji wywołanej przez HPV o wysokim stopniu onkogenności, wirus może stopniowo atakować zdrowe komórki i przekształcać je w komórki nowotworowe. W rezultacie prowadzi to m.in. do rozwoju raka płaskonabłonkowego.

Diagnostyka zakażeń HPV – dostępne badania i ich interpretacja

W celu rozpoznania zakażenia wirusem HPV lekarz przeprowadza badanie przedmiotowe – na podstawie obrazu klinicznego (oglądania zmian skórnych lub na błonach śluzowych) często jest w stanie postawić odpowiednią diagnozę. Jeżeli specjalista podejrzewa toczący się proces przemiany nowotworowej, może zlecić dodatkową diagnostykę, która obejmuje:

• test HPV (molekularny test RT-PCR) – pozwala na wykrycie obecności materiału genetycznego wirusa HPV w próbkach pobranych z tkanek lub błon śluzowych (np. z szyjki macicy u kobiet). Jest to jedno z najdokładniejszych badań, które umożliwia identyfikację konkretnego typu wirusa. Pozytywny wynik oznacza obecność wirusa HPV w organizmie – w dalszej kolejności ustalany jest typ onkogenny. Negatywny wynik oznacza brak infekcji wirusem HPV, jednak nie wyklucza zakażenia w przyszłości; 
• badanie cytologiczne (u kobiet) – podstawowe badanie profilaktyczne dla kobiet, pozwalające na wykrycie zmian przednowotworowych na szyjce macicy. Polega na pobraniu komórek z tarczy i kanału szyjki macicy, które są następnie analizowane pod mikroskopem. Normalny wynik (grupa 1) oznacza prawidłowe komórki bez stanu zapalnego, grupa 2 to również wynik prawidłowy, jednak ze zmianami zwyrodnieniowymi lub stanem zapalnym. Grupa 3, 4 i 5 to nieprawidłowe wyniki wymagające dalszej diagnostyki; 
• badanie histologiczne – polega na pobraniu wycinka tkanki z podejrzanej zmiany i analizie pod kątem zmian komórkowych. Badanie jest wskazane, gdy wyniki testu HPV lub cytologii wskazują na możliwe zmiany nowotworowe; 
• kolposkopia – w przypadku nieprawidłowości na szyjce macicy, po przeprowadzeniu badania cytologicznego, lekarz może zlecić też badanie polegające na oglądaniu szyjki za pomocą kolposkopu, który umożliwia szczegółową ocenę zmian i pobrania próbki do badania histologicznego.

Profilaktyka HPV – szczepienia i bezpieczne zachowania seksualne

Obecnie na rynku znajdziemy trzy rodzaje szczepionek chroniących przed zakażeniem HPV:

• szczepionka HPV 2-walentna (nazwa handlowa: Cervarix) – chroni przed typem 16 i 18 wirusa, odpowiedzialnymi za rozwój zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz raka szyjki macicy i odbytu;
• szczepionka HPV 4-walentna (nazwa handlowa: Gardasil) – skierowana przeciw typom 6, 11, 16 oraz 18, która zapobiega również rozwojowi brodawek narządów płciowych (kłykciny kończyste);
• szczepionka HPV 9-walentna (Gardasil 9) – zmniejsza ryzyko zakażenia serotypami 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 oraz 58 wirusa HPV.

Szczepienia przeciwko HPV są zalecane dziewczynkom i chłopcom od 9. roku życia, którzy nie rozpoczęli jeszcze inicjacji seksualnej, jak również nastolatkom i osobom dorosłym do ukończenia 26. roku życia, które nie były wcześniej szczepione. Szczepienie wskazane jest też osobom w wieku 27-45 lat, które nie skorzystały ze szczepienia w przeszłości.

Leczenie zmian wywołanych przez HPV

Niestety, nie istnieje lek, który byłby w stanie całkowicie wyeliminować zakażenie HPV. Leczenie polega raczej na zwalczaniu następstw, czyli leczeniu brodawek płciowych, brodawek gardła czy nowotworów. W tym celu stosuje się:

• terapię zachowawczą, która obejmuje miejscowe stosowanie: 
  • immodulatorów (imikwimod, interferon alfa);
  • leków antyproliferacyjnych (podofilotoksyna, 5-fluorouracyl);
  • leków keratolitycznych (kwas salicylowy, kwas trichlorooctowy, kwas dwuchlorooctowy);
  • sinekatechinów (leki pochodzenia roślinnego); 
• leczenie inwazyjne, w tym zabiegi chirurgiczne, krioterapia, elektrokoagulacja, laseroterapia.

Należy jednak pamiętać, że raz wykryta infekcja wymaga regularnej kontroli do końca życia.

Wpływ zakażenia HPV na zdrowie kobiet i mężczyzn

Mity i fakty na temat wirusa brodawczaka ludzkiego

Wokół tematu zakażenia wirusem HPV krąży wiele mitów, które mogą prowadzić do nieporozumień i niepotrzebnych obaw. Poniżej przedstawiamy kilka najczęściej spotykanych stwierdzeń i wyjaśniamy, które z nich są prawdą.

MIT: HPV to tylko problem kobiet.

FAKT: Zakażenie wirusem HPV dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Choć HPV jest często kojarzone z rakiem szyjki macicy u kobiet, wirus może powodować również inne nowotwory, takie jak rak odbytu, rak prącia czy rak gardła u mężczyzn. Mężczyźni również mogą mieć brodawki płciowe oraz cierpieć z powodu przewlekłych infekcji związanych z HPV.

MIT: Jeśli nie mam objawów, nie jestem zakażony HPV.

FAKT: Większość zakażeń wirusem HPV nie powoduje żadnych objawów i przebiega bezobjawowo. Zakażenie może utrzymywać się w organizmie przez długi czas, zanim pojawią się jakiekolwiek zmiany skórne, takie jak brodawki płciowe czy zmiany wewnętrzne prowadzące do nowotworów. Wczesne wykrycie infekcji odbywa się dzięki regularnym badaniom, takim jak cytologia u kobiet lub testy na obecność wirusa HPV.

MIT: Zakażenie HPV zawsze jest związane z rakiem.

FAKT: Większość zakażeń HPV nie prowadzi do raka. Istnieje ponad 150 typów wirusa HPV, z których tylko niektóre są związane z nowotworami (tzw. typy wysokoonkogenne). Wiele infekcji ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy, nie wywołując poważniejszych problemów zdrowotnych. Zaledwie niewielka część zakażeń HPV prowadzi do zmian nowotworowych, zwłaszcza w przypadku braku leczenia lub odpowiedniego monitorowania.

MIT: Szczepionka HPV nie jest mi potrzebna, ponieważ i tak większość osób ma kontakt z tym patogenem.

FAKT: Szczepionka przeciw HPV jest skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom tym wirusem, zwłaszcza w przypadku osób, które jeszcze nie miały kontaktu z wirusem. Szczepionka chroni przed najgroźniejszymi typami HPV, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy, raka prącia oraz innych nowotworów związanych z HPV. Skuteczność szczepionki jest najwyższa, gdy podawana jest przed rozpoczęciem aktywności seksualnej.

Najnowsze badania i perspektywy w walce z HPV

Chociaż liczba zakażeń wirusem HPV na świecie systematycznie wzrasta, wciąż dysponujemy zbyt małą wiedzą na temat tego, jak układ odpornościowy zakażonego radzi sobie z wirusem brodawczaka ludzkiego i jak zmienia się organizm chorego pod wpływem jego obecności. Najnowsze badanie, przeprowadzone przez zespół pod kierunkiem Nicolasa Tessandiere z CNRS, badało przez dwa lata odpowiedź immunologiczną u 189 młodych kobiet. Badania wykazały, że zakażenia HPV mają różny przebieg – niektóre znikają szybko, inne mogą prowadzić do przewlekłych infekcji. Odkryto, że wrodzona odpowiedź immunologiczna, szczególnie białko CXCL10, jest związana z łagodniejszymi zakażeniami, a aktywacja komórek T ma istotny wpływ na ilość wirusa w organizmach zakażonych osób.

Wyniki badania niosą ze sobą nowe perspektywy na temat kontrolowania zakażeń HPV i jego potencjalnych powikłań, co może przyczynić się do poprawy metod leczenia oraz rozwoju bardziej efektywnych szczepionek i badań przesiewowych.