BRCA1 i BRCA2 to tzw. geny supresorowe, zwane też antyonkogenami. Kodują one białka, których zadaniem jest hamowanie procesów wzrostu i różnicowania się komórek oraz utrzymanie stabilności genetycznej komórki. Zaburzenia struktury i/lub funkcji genów supresorowych mogą prowadzić do niekontrolowanej proliferacji, czyli namnażania się komórek, a w rezultacie do rozwoju choroby nowotworowej. Mutacje w genach BRCA1/2 korelują ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwory złośliwe, szczególnie raka piersi i jajnika. Dziedziczone są one w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że już jedna wadliwa kopia genu odziedziczona od jednego z rodziców sprawia, że prawdopodobieństwo rozwoju raka znacznie wzrasta.

Obecność mutacji BRCA1 u kobiet, może zwiększyć ryzyko raka piersi aż do 50-80%, a raka jajnika do 44%. U kobiet z mutacją w genie BRCA2 prawdopodobieństwo zachorowania wynosi odpowiednio 56% (w przypadku raka piersi) i 27% (raka jajnika). Mutacje w obrębie genów BRCA1/2 wykazują także silny związek ze zwiększoną predyspozycją do rozwoju raka jajowodów, trzustki, żołądka, jelita grubego czy prostaty.

Według statystyk aż 200 000 osób w Polsce jest nosicielami mutacji w genach BRCA1 i BRCA2. Badanie genetyczne jest jedynym sposobem na dowiedzenie się o nosicielstwie owych wad. Owe mutacje pojawić mogą się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U pacjentów choroba rozwija się dużo rzadziej niż u pacjentek. Wciąż jednak mogą ją oni przekazać swojemu potomstwu. Dobrze więc wiedzieć o istnieniu mutacji w genie BRCA1/2.

Nowoczesne metody z zakresu biologii molekularnej umożliwiają wykrywanie mutacji w genach odpowiedzialnych za dziedziczne predyspozycje do nowotworów. W Laboratorium Genetycznym Gyncentrum stosujemy metodę PCR, sekwencjonowania Sangera oraz sekwencjonowania nowej generacji (NGS). Techniki te cechują się wysoką czułością i swoistością diagnostyczną oraz pozwalają na stwierdzenie obecności mutacji w genach predysponujących do rozwoju raka piersi i jajnika m.in. BRCA1 i BRCA2 oraz CHEK2, NBS1 i PALB2.

Badanie BRCA1 i BRCA2 wykonuje się na podstawie wymazu z policzka. Do analizy nie musimy oddawać krwi ani żadnej innej próbki. Wystarczy wymaz pobierany przez kilkukrotne potarcie wewnętrznej strony policzka specjalną wymazówką. Jest to bezbolesne i trwa zaledwie kilka sekund.

Tradycyjne testy przesiewowe ograniczają się do analizy mutacji założycielskich w genach BRCA1/2, czyli najczęściej wykrywanych w danej populacji. Istnieje jednak ryzyko, że mutacja zlokalizowana jest w innych niż analizowane częściach genów. Standardowo wykonywane testy mogą więc nie wykryć mutacji, która może prowadzić do rozwoju nowotworu. Warto więc postawić na nowocześniejsze techniki, dzięki którym szybko potwierdzimy lub wykluczymy obecność mutacji.

Najbardziej zaawansowaną metodą, umożliwiającą wykrycie wszystkich mutacji punktowych jest sekwencjonowanie nowej generacji (NGS, ang. Next Generation Sequencing). Dzięki testom genetycznym opartym na technologii NGS możliwe jest zbadanie całej sekwencji kodującej genów BRCA1/BRCA2.

Test BRCA1/2 NGS pozwala realnie określić genetyczną predyspozycję do zachorowania na raka piersi i/lub jajnika. Badanie wykonuje się raz, a jego wynik pozostaje aktualny przez całe życie. Dzięki temu za pomocą jednego badania dowiemy się, czy jesteśmy obciążeni ryzykiem zachorowania na nowotwór. W razie pozytywnego wyniku będziemy mogli wcześnie wykryć chorobę i zapobiec jej dalszemu rozwojowi. Metoda NGS polega na sekwencjonowaniu wielu milionów krótkich nici DNA w jednej reakcji. Dzięki zaawansowanym programom bioinformatycznym fragmenty te porównywane są do referencyjnego genomu. Umożliwia to wykrycie wszystkich różnic między próbką pacjenta a genomem referencyjnym. Następnie określa się, czy różnice te to jedynie polimorfizmy niepatogenne czy mutacje wywołujące chorobę. Sekwencjonowanie Nowej Generacji jest jedną techniką tego badania genetycznego, które pozwala w jednej analizie ocenić tak wiele fragmentów genów. W wielu krajach technika NGS została uznana za złoty standard w diagnostyce mutacji w genie BRCA1 oraz BRCA2. Badanie NGS na BRCA1 i BRCA2 nie jest jedynym zastosowaniem tej technologii. Jest ona dość często wykorzystywana w onkologii. Używa się jej również m.in. w diagnostyce raka jelita grubego czy nowotworu żołądka. Świadczy to o wiarygodności i niezawodności sekwencjonowania nowej generacji.

• Kobiety, u których w rodzinie występowały przypadki zachorowań na nowotwory złośliwe, szczególnie piersi i jajnika oraz układu pokarmowego. Pod uwagę należy wziąć szczególnie trzy ostatnie pokolenia i kobiety, u których rak rozwinął się przed 50 rokiem życia. Warto również dowiedzieć się, czy w naszej rodzinie rak piersi nie wystąpił także u
• mężczyzny.
• Kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną lub hormonalną terapię zastępczą
• Kobiety przed 30. rokiem życia zamierzające stosować antykoncepcję hormonalną
• Kobiety z rozpoznanym rakiem piersi lub jajnika, szczególnie jeśli rozpoznanie nastąpiło przed 50. rokiem życia
• Kobiety, które doświadczyły nietypowej postaci choroby np. raka obustronnego czy wczesnego
• Kobiety, u których stwierdzono histopatologiczną postać raka rdzeniastego
• Kobiety, u których zdiagnozowano niezłośliwe zmiany, takie jak torbiele w piersiach czy na jajnikach
• Kobiety, w których rodzinie zdiagnozowano mutację w genie BRCA1 lub BRCA2

Badania molekularne genów BRCA1/2 pozwalają wykryć genetycznie uwarunkowaną predyspozycję do zachorowań na raka piersi i jajnika. Dzięki tej wiedzy możliwe jest:

• wdrożenie odpowiedniej profilaktyki, która może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka piersi i/lub jajnika oraz przyczynić się do poprawy zdrowia pacjentki
• ustalenie indywidualnego toku badań przesiewowych, pozwalających na wcześniejsze wykrycie nowotworu w fazie, gdy jest on całkowicie wyleczalny
• rozpoczęcie diagnostyki u krewnych pacjentki pod kątem predyspozycji do dziedzicznego zachorowania na raka oraz objęcie ich odpowiednią opieką specjalistyczną

Nasze pacjentki cenią również to, że do badania nie muszą oddawać próbki krwi. Dla wielu z nich jej pobieranie jest nie tylko nieprzyjemne, ale też stresujące, a nawet paraliżujące. Bardzo ważna jest dla nich możliwość wykonania testu na podstawie wymazu z policzka, dlatego laboratorium genetyczne Gyncentrum zapewnia taką możliwość.

Wykrycie mutacji w genie BRCA1 lub BRCA2 naprawdę ratuje życie. Dzięki niemu wiele kobiet z tą wadą genetyczną wdrożyło profilaktykę, a w konsekwencji raka wykryto u nich w bardzo wczesnym stadium. Pozwoliło im to wygrać z chorobą i cieszyć się długim życiem.

Pacjentki nie potrzebują się przygotowywać do badania genetycznego pod kątem mutacji w genie BRCA1 i BRCA2. Nie muszą one na badanie przychodzić na czczo ani zażywać wcześniej leków. Wystarczy na 30 minut przed pobraniem próbki wypić szklankę wody. Jest to wystarczające do wykonania badania.

Zdiagnozowana mutacja w genie BRCA1 lub BRCA2 nie oznacza od razu raka piersi lub/i jajnika, a jedynie zwiększone ryzyko zachowania. Otrzymując taki wynik, nie należy więc panikować, ponieważ mimo mutacji możemy nigdy nie zachorować na raka. Powinnyśmy skupić się na tym, co zrobić, aby choroba się nie rozwinęła lub aby szybko ją wykryć. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne nosicielkom mutacji w genie BRCA1/2 zaleca:

• Samobadanie piersi wykonywane raz w miesiącu
• Od 20 do 25 roku życia badanie palpacyjne przez lekarza przynajmniej raz na pół roku
• Badanie obrazowe piersi raz na pół roku (po 35 roku życia powinna być to mammografia, wcześniej wystarczy USG piersi lub rezonans magnetyczny)
• Badanie ginekologiczne – co pół roku od 30 roku życia, wcześniej raz w roku
• USG dopochwowe – co pół roku od 30 roku życia, wcześniej raz w roku
• Badanie krwi pod kątem markera CA 125 raz na pół roku (jest to marker raka jajników)

Pacjentki powinny również zatroszczyć się o swój styl życia. Należy dbać o utrzymywanie prawidłowej masy ciała, porzucić używki i suplementować składniki, których nam brakuje. Warto pamiętać także o regularnej aktywności fizycznej, wysypianiu się i nawadnianiu organizmu.

Nosicielki mutacji genu BRCA1 czy BRCA2 muszą także być bardzo ostrożne z antykoncepcją hormonalną. Kobiety przed 30 rokiem życia powinny jej unikać całkowicie. Starszym pacjentkom zaleca się jej stosowanie tylko przez krótki czas. Lepiej zdecydować się więc na inny rodzaj antykoncepcji. Jeśli jednak jesteśmy na nią zdecydowane, to należy poinformować ginekologa o mutacji w genie BRCA1 czy BRCA2.