74 dni! Tyle trwa proces powstawania i dojrzewania plemników u mężczyzny. Dlaczego tak długo? Specjalnie dla naszych Czytelników postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej temu procesowi.
74 dni! Tyle trwa proces powstawania i dojrzewania plemników u mężczyzny. Dlaczego tak długo? Ponieważ, aby męska komórka rozrodcza stała się dojrzałym, zdolnym do zapłodnienia plemnikiem, musi jeszcze sporo „przejść”. Po drodze czekają ją bowiem liczne podziały i skomplikowane przekształcenia. Specjalnie dla naszych Czytelników postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej temu procesowi.
Od niewyspecjalizowanych komórek do dojrzałych plemników
Produkcja plemników, czyli spermatogeneza, rozpoczyna się już u 12-13-letniego chłopca (w okresie pokwitania) i trwa nieprzerwanie do końca życia mężczyzny. Odbywa się w jądrach – parzystych gruczołach płciowych, umieszczonych poza jamą brzucha, w worku mosznowym (chłodniej). W ich wnętrzu znajduje się wiele poskręcanych kanalików nasiennych wypełnionych spermatogoniami. Gdy młody chłopak osiągnie dojrzałość płciową część z tych niewyspecjalizowanych komórek przechodzi podziały mitotyczne, w których wyniku powstają nowe spermatogonia. Część komórek dzieli się zaś mejotycznie, tworząc już dojrzałe plemniki (o zredukowanej o połowę liczbie chromosomów). Plemniki wędrują kanalikami nasiennymi do najądrzy i dopiero tam dojrzewają oraz są przechowywane do momentu wytrysku.
Spermatogeneza – proces regulowany hormonami
Spermatogeneza jest procesem regulowanym przez hormony w osi podwzgórze – przysadka mózgowa – jądra. Wśród męskich hormonów płciowych najważniejszą rolę odgrywa testosteron. To dzięki niemu już w okresie płodowym kształtuje się u dziecka płeć męska. Później – w trakcie dojrzewania – testosteron uczestniczy w procesie rozwoju trzeciorzędowych cech płciowych, takich jak męski typ owłosienia (owłosienie na twarzy, klatce piersiowej), większa muskulatura ciała czy niższa barwa głosu. Ponadto testosteron podnosi libido, odpowiada za erekcję oraz podtrzymuje proces spermatogenezy, dzięki czemu mężczyzna jest płodny.
Ile żyje plemnik?
W sprzyjających warunkach nawet tydzień! Udaje się to jednak tylko tym najsilniejszym. Przeciętna długość życia męskiej gamety wynosi bowiem 72 godziny. Co ciekawe, to właśnie stosunkowo długi żywot plemnika powoduje, że okres płodny kobiety nie ogranicza się jedynie do dnia owulacji. Nawet jeśli stosunek odbędzie się 2-3 dni przed jajeczkowaniem, istnieje szansa, że dojdzie do zapłodnienia. Plemnik może przeczekać w drogach rodnych kobiety aż do momentu owulacji, a gdy to już nastąpi, ruszyć w kierunku oocytu.
Musimy jednak pamiętać, że o długości życia plemnika decyduje bardzo wiele czynników, m.in. warunki panujące w pochwie. Plemniki najlepiej czują się w środowisku ciepłym, wilgotnym, o zasadowym pH. Jeśli nie mają zapewnionych takich warunków, giną zazwyczaj w ciągu doby. Poza pochwą ich szanse na dłuższe trwanie jeszcze bardziej maleją. Uznaje się, że w tak nieprzyjaznym środowisku są w stanie przeżyć maksymalnie 18 godzin.
Plemniki w liczbach
100 milionów! Mniej więcej tyle plemników znajduje się w jednym wytrysku nasienia. Liczba ta imponuje, biorąc pod uwagę, że do zapłodnienia potrzebny jest teoretycznie tylko jeden zdrowy plemnik. Imponujące wydaje się również samo tempo ich uwalniania – odbywa się ono z prędkością ok. 3000 sztuk na sekundę.
Ponadto plemniki to całkiem szybcy pływacy. By maleńki plemnik mógł dać początek nowemu życiu, musi spotkać się z komórką jajową, a następnie z nią połączyć. Płynie więc ku niej z prędkością 0,1mm/s (machając 800 razy „ogonkiem” na dystansie każdego przepłyniętego centymetra). Tym sposobem w ciągu 1 sekundy plemnik pokonuje odległość 4-krotnie przekraczającą długość własnego ciała!
Przyczyny zaburzeń spermatogenezy – hipogonadyzm
Niestety istnieje cały szereg czynników, które mogą zaburzyć proces spermatogenezy w organizmie mężczyzny i sprawić, że poczęcie dziecka nie będzie już tak prostym zadaniem. Jednym z takich czynników może być hipogonadyzm.
Wyróżniamy dwa rodzaje hipogonadyzmu – hipogonadotropowy oraz hipergonadotropowy. Oba oznaczają dysfunkcję jąder i mają związek z zaburzeniami hormonalnymi. Czym jeden różni się od drugiego?
O hipogonadyzmie hipergonadotropowym mówimy wtedy, gdy na skutek uszkodzenia struktury męskie gonady nie są w stanie produkować dostatecznej ilości hormonów płciowych. Z hipogonadyzmem hipogonadotropowym mamy natomiast do czynienia wtedy, gdy występuje niedobór lub całkowity brak hormonów gonadotropowych. Przyczyną takiego stanu może być uszkodzenie przysadki mózgowej, guz, torbiel albo stan zapalny. Hipogonadyzm często towarzyszy również takim zespołom genetycznym jak zespół Klinefeltera, zespół Kallmanna czy Pradera-Williego.
Przyczyny zaburzeń spermatogenezy – przegrzanie jąder
Spermatogeneza zachodzi w temperaturze o 1,5 °C niższej od temperatury w środku ciała. Wszelkie zaburzenia termoregulacji w obrębie moszny mogą więc spowolnić proces produkcji plemników, obniżyć jakość nasienia i spowodować niepłodność. Chcąc zachować prawidłową temperaturę jąder, mężczyzna powinien więc stosować się do następujących zasad:
- Noś przewiewną, luźną bieliznę – zbyt ciasna może powodować ucisk i podnieść temperaturę w obrębie krocza.
- Pamiętaj o aktywności fizycznej – siedzący tryb życia sprzyja przegrzaniu jader i zaburzeniom spermatogenezy.
- Ogranicz saunę i gorące kąpiele – częste korzystanie z sauny i gorące kąpiele mają bardzo niekorzystny wpływ na proces powstawania plemników.
- Nie noś telefonu w kieszeni spodni/ nie kładź laptopa na kolanach – urządzenia te emitują ciepło, które może podnieść temperaturę moszny.
Przyczyny zaburzeń spermatogenezy – działanie niektórych leków
Leki mogą spowodować niepłodność u mężczyzny zasadniczo na dwa sposoby – obniżając potencję i zaburzając funkcje układu rozrodczego (spadek libido, problemy z erekcją) albo upośledzając proces spermatogenezy. Przykładem leków mogących wywołać taki efekt będą choćby stosowane w leczeniu nowotworów cytostatyki.
Przyczyny zaburzeń spermatogenezy – papierosy
Papieros oprócz uzależniającej nikotyny zawiera ok. 4 000 toksycznych związków chemicznych. Nieświeży oddech, duszący kaszel i ziemista, pozbawiona blasku cera to nie jedyne konsekwencje, jakie ponoszą nałogowi palacze. Papierosy zmieniają strukturę plemników, uszkadzają je i sprawiają, że nie są zdolne do zapłodnienia. W nasieniu mężczyzny uzależnionego od papierosów znajduje się ich też znacznie mniej.
