Azoospermia to termin medyczny oznaczający brak plemników w nasieniu. To diagnoza, która brzmi dla mężczyzny jak wyrok – niepłodność. Jakie są przyczyny choroby, jak się ją diagnozuje i leczy oraz najważniejsze – czy pacjenci z azoospermią mają jakąkolwiek szanse, aby spełnić się w roli taty?
Azoospermia to termin medyczny oznaczający brak plemników w nasieniu. To diagnoza, która brzmi dla mężczyzny jak wyrok – niepłodność. Jakie są przyczyny choroby, jak się ją diagnozuje i leczy oraz najważniejsze – czy pacjenci z azoospermią mają jakąkolwiek szanse, aby spełnić się w roli taty?
Azoospermia obstrukcyjna i nieobstrukcyjna – w czym tkwi różnica?
Ze względu na przyczynę braku plemników w ejakulacie rozróżnia się dwa typy choroby.
Pierwszy wynika najczęściej z niedrożności przewodów nasiennych, drugi polega na nieprawidłowościach w produkcji komórek płciowych.
Azoospermia obstrukcyjna – spowodowana niedrożnością w drogach wyprowadzających plemniki od jądra do cewki moczowej. Wśród przyczyn wyróżnia się jatrogenne następstwa zabiegów na nasieniowodach lub najądrzach, wady genetyczne lub zapalenie narządów męskiego układu moczowo-płciowego.
Azoospermia nieobturacyjna – polega na uszkodzeniu pierwotnej lub wtórnej czynności jąder. W tym przypadku przyczyny braku plemników w nasieniu mogą być zależne od miejsca występowania zaburzenia (przedjądrowe lub jądrowe).
Brak plemników w nasieniu – przyczyny
Odpowiedź na to pytanie można otrzymać wyłącznie po kompleksowej diagnostyce. Wyspecjalizowane kliniki leczenia niepłodności oferują kompleksowe możliwości analizy przyczyn problemów.
Brak plemników związany z jądrami
Oznacza to, że nie dochodzi do wytwarzania plemników w jądrach lub ich produkcja jest bardzo niewielka. Wśród przyczyn, które najczęściej odpowiadają za problem wyróżnia się:
- uszkodzenie kanalików plemnikotwórczych wskutek zapalenia jąder, napromieniowania, zażywania niektórych leków, np. leków przeciwnowotworowych, czyli cytostatyków,
- nierównowaga hormonalna (dotycząca wzmożonej produkcji androgenów, prolaktyny, estrogenów lub zbyt niskiego poziomu gonadotropin i gonadoliberyny),
- nowotwory jąder i zaburzenia ich funkcjonowania, spowodowane nieprawidłowościami genetycznymi, np. mutacjami bardzo ważnego dla spermatogenezy odcinka genu AZF na chromosomie Y,
- zaburzenia rozwoju jąder spowodowane czynnikami zewnętrznymi, takimi jak np. ksenoestrogeny, powodujące wady jąder już w okresie płodowym.
Brak plemników niezwiązany z jądrami
Najczęściej spotykamy się w tym przypadku z niedrożnością dróg wyprowadzających nasienie – niedrożność diagnozowana jest zwykle w najądrzu lub w nasieniowodzie. Może ona mieć charakter wrodzony albo nabyty np. w wyniku urazu jąder, stanów zapalnych (najądrza, prostata) lub wady genetycznej (np. zespół Klinefeltera), żylaków powrózka nasiennego, czy wrodzonego braku nasieniowodów. Przyczyną braku plemników w nasieniu może być również nieprawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego (podwzgórza, przysadki mózgowej), co upośledza produkcję gonadotropin (LH i FSH) oraz gonadoliberyny (GnRH) i obniża płodność mężczyzny.
DIAGNOSTYKA – jakie badania wykonać kierunku azoospermii?
Azoospermię diagnozuje się poprzez analizę nasienia i wykonanie seminogramu. Polega ono na ocenie plemników, wydzieliny prostaty i pęcherzyków nasiennych. Jest to podstawowe badanie nasienia, które wykonuje się w celu ustalenia przyczyny niepłodności.
Jeżeli w oglądanej pod mikroskopem kropli ejakulatu nie potwierdzi się obecności plemników, nasienie trzeba umieścić w specjalnej wirówce i odwirować. W powstałym w ten sposób osadzie komórki powinny być już lepiej dostrzegalne. Jeśli w dalszym ciągu w obrazie mikroskopowym nie uda się ich jednak zobaczyć, jest to już podstawa do postawienia diagnozy o niepłodności.
Inne sposoby diagnozowania azoospermii
Oprócz seminogramu u pacjentów z zaburzeniami płodności zaleca się wykonanie badania hormonalnego lub biopsję jądra.
Hormony, których poziom należy sprawdzić w przypadku azoospermii, to testosteron i prolaktyna oraz hormony LH i FSH. Natomiast biopsja jądra to zabieg polegający na pobraniu niewielkiego fragmentu tkanki albo metodą chirurgiczną, albo poprzez nakłucie specjalną igłą, a następnie zbadaniu go pod mikroskopem. Biopsję jądra wykonuje się po to, aby sprawdzić, czy produkcja plemników została zachowana czy też ustała całkowicie. Diagnozę można również postawić w oparciu o wyniki badań molekularnych, w tym analizę kariotypu oraz testy DNA w kierunku określonych mutacji. Takie badania może zlecić lekarz genetyk. Dlatego też, jeśli mężczyzna chce poznać przyczynę swoich dolegliwości, powinien rozważyć wizytę w poradni genetycznej.
Klinika Gyncentrum umożliwia pacjentom wykonanie badań genetycznych oraz późniejszą konsultację z lekarzem genetykiem na miejscu.
Leczenie azoospermii
U mężczyzn z azoospermią obstrukcyjną można rozważać zabieg chirurgiczny mające na celu próbę udrożnienia nasieniowodów. W niedrożności nasieniowodów stosuje się mikrochirurgiczną korekcję dróg wyprowadzających nasienie, najlepiej z jednoczesnym pobraniem plemników z najądrza w celu późniejszego wykorzystania ich do in vitro.
Kolejnym sposobem na wyleczenie niepłodności jest usunięcie czynnika wywołującego jądrowe zaburzenia spermatogenezy, m.in. odstawienie sterydów anabolicznych, czy obniżenie zbyt wysokiej temperatury jąder (temperatura moszny ma krytyczne znaczenia dla prawidłowej budowy i funkcji plemników*). Jeżeli u podstaw choroby leżą zaburzenia hormonalne, stosuje się leczenie gonadotropiną kosmówkową i gonadotropinami menopauzalnymi (ang. HMG – human menopausal gonadotropins) w celu pobudzenia spermatogenezy.
Jakie są szanse na ojcostwo u pacjentów ze zdiagnozowaną azoospermią?
Brak plemników w nasieniu, czyli zdiagnozowana azoospermia ABSOLUTNIE nie wyklucza szans na posiadanie potomstwa, ponieważ często ich „brak” jest tylko pozorny, a współczesna medycyna z powodzeniem pomaga wielu „potrzebującym” panom.
Przypadki azoospermii dotyczą dwóch problemów, które cechują się odmiennym rokowaniem w zakresie szansy na posiadanie potomstwa. Rokowania są różne i wynikają z diagnozy, którą lekarz postawi po wykonaniu badań. Większość mężczyzn traktuje azoospermię niczym wyrok, który raz na zawsze pozbawia ich możliwości posiadania własnego potomstwa. Nie wszyscy panowie z tą przypadłością muszą jednak porzucać marzenia o współrodzicielstwie. Bardzo często wystarczy usunąć szkodzące nasieniu elementy, aby poprawić jakość swoich komórek płciowych. Szansę na dziecko będą mieli ponadto ci pacjenci, których plemniki z różnych przyczyn nie mogą wydostać się na zewnątrz, choć ich produkcja przebiega normalnie. W takim przypadku najlepszym rozwiązaniem jest wspomniana już biopsja jąder. Z pobranego materiału pozyskuje się wówczas plemniki, zamraża je, a następnie wykorzystuje podczas zabiegu in vitro. Zabiegi o których mowa to TESE – mikrochirurgiczne pobranie plemnika z jądra, ang.: testicular sperm aspiration, MESA – mikrochirurgiczne pobranie plemnika z najądrza, ang.: microsurgical epididymal sperm aspiration oraz następnie wykonanie ICSI.
Zabieg TESE i MESA wykonuje się pod znieczuleniem ogólnym lub miejscowym, a pobrane plemniki wprowadza się do komórki jajowej metodą in vitro. By zwiększyć skuteczność zabiegu, należy zastosować procedurę docytoplazmatycznego wstrzyknięcia plemnika. Dzięki niej do komórki jajowej trafia tylko jeden, wyizolowany plemnik, mający największe szanse na jej zapłodnienie. Technika ta zalecana jest również z tego powodu, że u pacjentów z azoospermią występuje zwiększone ryzyko wystąpienia nieprawidłowości genetycznych. Dzięki selekcji plemników działanie to zmniejsza zagrożenie wprowadzenia do macicy embrionu obciążonego wadami.
Przede wszystkim zdrowy plemnik
Wg różnych źródeł piśmienniczych przywołane informacje mogą polepszyć ogólną jakość spermy. Do procedury in vitro nie potrzeba plemników mustangów, ale plemników z nieuszkodzonymi różnymi faktorami chromosomów (DNA, znajduje się w główce plemnika i przenosi pomiędzy pokoleniami dziedziczone informacje). Ogólnie rzecz biorąc plemniki mogą być uszkadzane różnego rodzaju promieniowaniami, w tym podwyższoną temperaturą (dowiedziono, że jeśli jądra nie znajdą się w mosznie przed trzecim rokiem życia to nic już później nie pomoże, nabłonek z którego powstawałyby po okresie dojrzewania plemniki będzie trwale i nieodwracalnie uszkodzony). Temperatura moszny ma KARDYNALNE znaczenie w tym względzie, ponieważ może zwiększać fragmentację (poszatkowanie) DNA,. Jeśli DNA nie jest prawidłowe, to wtedy nawet po wytworzeniu zarodka nie będzie on się trwale implantował w endometrium macicy, organizm go sam usunie. W mosznie są jądra, w jądrach produkują się plemniki, które przez kilkanaście ostatnich dni przed wytryskiem dojrzewają w najądrzu, które znajduje się tuż pod skórą worka mosznowego. Całość nie powinna być przegrzewana, np. w saunie.
Jak polepszyć jakość nasienia?
Problem z zajściem w ciążę jest istotnie związany z plemnikami. Dlatego należy jak najbardziej im pomóc. Do in vitro trzeba polepszyć jakość spermy, jeśli tylko nieprawidłowość z nimi związana nie jest wrodzona (bo wtedy aktualnie jeszcze nie wiemy, co robić).
1. Wyeliminować wszystkie czynniki mające negatywny wpływ na spermę.
- alkohol – ten mocny, słabszy, najsłabszy
- papierosy
- ograniczyć na ile to tylko możliwe, ostre, rozgrzewające przyprawy.
- gazowane słodkie napoje zero, szczególnie z butelek PET, plastikowych, bo bisfenol w nich zawarty ma bardzo negatywny wpływ na plemniki. Już po dwóch tygodniach odstawienia napojów z plastiku organizm oczyszcza się w znacznym stopniu.
2. Zadbać o niższą temperaturę jąder
Zalecany jest zakup w apteki plastrów chłodzące lub znaleźć inny sposób, na przykład wykorzystać miejscowo do schłodzenia butelkę napełnioną chłodną wodą. Należy wybierać spodnie i bieliznę możliwie najbardziej luźną.. Jeśli majtki to bokserki, rozmiar większe. Temperatura jąder w mosznie MUSI być stale obniżana. Wieczorem szlafrok, bez bielizny. Wysiłek fizyczny = podgrzewanie, sport, sauna, gorączki, ciepły prysznic = BARDZO-BARDZO niewskazane przy in vitro. Kąpiele, nasiadówki wannowe, w chłodniejszym klimacie jak najbardziej.
3. Postawić na odpowiednią suplementację ze szczególnym uwzględnieniem witaminy C
Zalecane są, kolokwialnie ujmując „końskie dawki” witaminy C, o ile pacjent jeśli nie ma skłonności do kamicy. Witamina C pozwala wyeliminować z organizmu wolne rodniki (dużo ich jest po spożyciu mięs). Wolne rodniki znane są z uszkadzania komórek, w tym tak delikatnych, jak plemniki. W laboratorium embriologicznym polecane są także suplementy z cynkiem – ma on ogromne znaczenie dla nasienia oraz inne preparaty na polepszenie jakości nasienia. Suplementacja powinna być zalecana przez dłuższy czas.
WAŻNE: KAŻDY plemnik powstaje w ciągu 74 dni (!), jeżeli w tym czasie jego struktury ulegną uszkodzeniu, również podczas wytrysku będzie on uszkodzony. Prawidłowa główka plemnika oznacza prawidłową jakość DNA z jądra komórkowego plemnika. Tylko w tej sytuacji organizm partnerki nie odrzuci ciąży.
Zdrowe nawyki żywieniowe – podstawa podstaw w walce o lepsze nasienie!
Suplementy nie zaspokoją wszystkich potrzeb męskiego organizmu. Należy bardzo poważnie potraktować zmianę nawyków żywieniowych. Trzeba stosować zalecenia CIĄGLE i STALE, mając na uwadze, że JEDEN plemnik powstaje prawie 1/5 roku!
Męska dieta płodności powinna zawierać:
- Cynk 30mg x 2/doba (ostrygi, drób, skorupiaki – krab i homar, płatki śniadaniowe wzbogacona wersja, orzechy i fasola, produkty z pełnego ziarna pszenicy, nabiał, nasiona DYNI – to kopalnia cynku, który mężczyźni tracą z każdym z wytryskiem w ilości kilku mg!,
- Witaminę B (zielone, liściaste warzywa, takie jak szpinak, sałata rzymska, brukselka i szparagi, owoce i soki owocowe, zwłaszcza pomarańcze i sok pomarańczowy, orzechy, fasola i groch, pełnoziarniste, wzbogacone płatki śniadaniowe, wzbogacone produkty mączne, takie jak pieczywo i makaron),
- Witaminy B-12 1g/doba (ryby i owoce morza, zwłaszcza małże, mięso i drób, zwłaszcza wątróbka, produkty mleczne, takie jak jaja i mleko, wzbogacone płatki śniadaniowe, drożdże spożywcze, ALE NIE Z PIWA),
- Witaminę C, C 1g/doba (owoce cytrusowe i ich soki, słodka papryka, inne owoce, takie jak kiwi, truskawki, inne warzywa, takie jak pomidory, brokuły, brukselka, kapusta, ziemniaki, wzbogacone płatki śniadaniowe, nabiał i inne produkty spożywcze),
- Witaminę D (tłuste ryby, takie jak łosoś, makrela i tuńczyk, wątróbka wołowa, sery żółte, żółtka, wzbogacone mleko, jogurt i inne produkty mleczne, grzyby),
- Witaminę E (oleje roślinne, takie jak olej słonecznikowy i sojowy, orzechy i nasiona, zielone warzywa, takie jak brokuły i szpinak),
- Koenzym Q10 10mg/doba (mięso = drób, zwłaszcza kurczak, ryby, takie jak śledź i pstrąg, oleje roślinne, w tym olej sojowy i rzepakowy, orzechy i nasiona, w szczególności orzeszki ziemne, nasiona słonecznika i pistacje),
- Kwasy tłuszczowe omega-3 (ryby i owoce morza, zwłaszcza łosoś, makrela, tuńczyk, śledź i sardynki, orzechy i nasiona, w tym nasiona chia, siemię lniane i orzechy włoskie, oleje roślinne, takie jak siemię lniane, soja i olej rzepakowy),
- L-argininę 4g/doba (mięso i drób, takie jak indyk i kurczak, orzechy i nasiona, zwłaszcza pestki dyni i orzeszki ziemne, migdały, fasola i soczewica, nabiał),
- Nasiona kozieradki (600 mg ekstraktu z nasion kozieradki na dzień przez 12 tygodni).
- Korzeń żeń-szenia, każda postać jadalna,
- Selen 200mg/doba (z bananów),
- L-karnityna 4g/doba (do ssania lepsza),
- Olej lniany 1 łyżka/doba.
Lista jest szeroka, ważne, aby wybrać z niej to co naprawdę smakuje i wprowadzić to do stałego menu.
Pomocne w poprawie jakości nasienia okażą się także kolejne rady Embriologa:
- unikać przeziębień, gorączek,
- mniej stresu, więcej SPOKOJNEGO relaksu.
- Nasienie należy oddawać REGULARNIE, stale mobilizować i pobudzać wszelkimi sposobami organizm do produkowania spermy.
Wszystkie powyżej przywołane sugestie nie zastąpią jednak zaleceń dobrego lekarza (urologa).
